Ας εξηγήσω τι εννοώ με την τελευταία παρατήρηση: Η "ζημιά" με το πως η μουσική πρωτοπορία αντιμετώπισε το πιάνο και τις δυνατότητές του ως μουσικό όργανο ξεκίνησε ―όσο βέβαια είναι δυνατόν να εντοπιστεί συγκεκριμένα κάτι τέτοιο― σε μεγάλο βαθμό από το Darmstadt. Η μουσική συνθετών όπως ο Pierre Boulez και ο Karlheinz Stockhausen* απαιτούσε μια τελείως διαφορετική αντιμετώπιση του οργάνου. Σε έργα όπως οι Structures ή τα Klavierstücke το μουσικό ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην φόρμα. Χρειάζεται ένα παίξιμο που να μην επιβαρύνει με πρόσθετα στοιχεία την οριακή πολυπλοκότητα της γραφής. Καθαρό, απλό παίξιμο, ακριβές όσο τίποτε άλλο. Στο νέο αυτό μουσικό στιλ δεν χρειάζονται και μάλιστα απορρίπτονται σχεδόν όλες οι λεκτικές περιγραφές επάνω στην παρτιτούρα με τις συνέπειες που αυτό έχει στην εκτέλεση (τι θα πει allegro; είναι κάτι που ο καθένας μπορεί να το καταλάβει διαφορετικά, δεν είναι σαφές τι ακριβώς πρέπει να κάνει ο μουσικός· ομοίως οδηγίες όπως en dehors, espressivo, teneramente κτλ εξαφανίζονται καθώς ακυρώνεται η όποια σημασία τους· ο συνθέτης σημειώνει μόνο πράγματα που όλοι καταλαβαίνουν χωρίς αμφιβολία ότι σημαίνουν ακριβώς το ίδιο σε μια προσπάθεια να εκσυγχρονιστεί και να συστηματοποιηθεί τόσο η σημειογραφία όσο και η μουσική έκφραση). Αυτά βέβαια δεν αφορούσαν αποκλειστικά στο πιάνο. Σχεδόν ταυτόχρονα και σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας των νέων ηχητικών κόσμων που ανοίχτηκαν από την άφιξη της ηλεκτρονικής και της συγκεκριμένης μουσικής, οι συνθέτες άρχισαν να δείχνουν ανανεωμένο ενδιαφέρον για το ηχόχρωμα μέσα όμως στο καινούριο πλαίσιο της "εκλογίκευσης" της σημειογραφίας και της εκτελέσης. Έτσι άρχισε η τάση αυτή της σύγχρονης μουσικής που και σήμερα συνεχίζεται με την ίδια αμείωτη ένταση για εξερεύνηση και διεύρυνση των τεχνικών δυνατοτήτων και εκφραστικών μέσων των μουσικών οργάνων. Όμως σε ό,τι αφορά το πιάνο η διεύρυνση αυτή κινήθηκε προς κατευθύνσεις που είχαν δείξει λίγο νωρίτερα συνθέτες όπως ο John Cage με το προετοιμασμένο πιάνο. Το παίξιμο στο κλαβιέ έμεινε στη μονοδιάστατη αυστηρή αρχική προσέγγιση της νέας μουσικής. Στη σύγχρονη πιανιστική εκτέλεση η κυρίαρχη αντίληψη ήταν (και σε πολύ μεγάλο βαθμό είναι ακόμη) ότι το παίξιμο στο κλαβιέ του πιάνου μπορεί να μας δώσει ένα και μοναδικό ηχόχρωμα (άντε το πολύ δυο με τη χρήση της σουρντίνας). Βέβαια όλοι οι πιανίστες ξέρουν ότι αυτό δεν είναι αληθές. Υπάρχουν διαφορετικές ηχοχρωματικές διαβαθμίσεις που ένας πιανίστας μπορεί να επιτύχει παίζοντας στο κλαβιέ (είτε με τη βοήθεια των πεντάλ είτε χωρίς αυτή), απλά είναι πολύ δύσκολο να περιγραφούν τεχνικά, να επαναληφθούν με ακρίβεια ―ειδικά από όργανο σε όργανο― και (το πιο μικρό από τα προβλήματα) να σημειωθούν στην παρτιτούρα, δηλαδή σε αντίθεση με άλλα όργανα όπου αυτά έχουν ήδη συμβεί και είναι πια σε ευρεία χρήση στο πιάνο αποδεικνύεται πολύ δύσκολη η συστηματοποίηση αυτών των λεπτών διακυμάνσεων του ήχου. Αυτό οδήγησε στο να βγουν γενιές πιανιστών με ειδίκευση στη νέα μουσική που έχουν διδαχθεί αυτή τη μονοδιάστατη προσέγγιση του πιανιστικού ήχου ως απαράβατο κανόνα. Οι μουσικοί αυτοί έχουν εντυπωσιακές δεξιοτεχνικές ικανότητες αλλά ο ήχος τους όταν παίζουν έργα που δεν ανήκουν άμεσα στις σχολές που γέννησαν αυτό το παίξιμο ακούγεται επιφανειακός και ψεύτικος. Το παίξιμό τους ακούγεται ακόμα πιο ανεπαρκές σε έργα παλαιότερης μουσικής όπου οι συνθέτες σημείωναν ακόμα με λεκτικούς προσδιορισμούς υφολογικές και εκφραστικές οδηγίες, οδηγίες στις οποίες οι μουσικοί αυτοί συχνά δεν γνωρίζουν πως να ανταποκριθούν. Μουσική της γαλλικής σχολής των αρχών του 20ου αιώνα (Debussy, Ravel κτλ) που στηρίζονταν σε μεγάλο βαθμό στην ικανότητα των μουσικών να καταλαβαίνουν τέτοιες οδηγίες και να διαφοροποιούν σύμφωνα με αυτές το φραζάρισμα και τον ήχο τους ακούγεται απίστευτα άσχημα όταν παίζεται από σύγχρονους πιανίστες. Αλλά ακόμα και νέοι συνθέτες που προέρχονται από την γαλλογερμανική σχολή έχουν αρχίσει εδώ και καιρό να έχουν μια πιο χειρονομιακή γραφή στην οποία αυτή η ξερή προσέγγιση του πιανιστικού ήχου δεν αρκεί για να αποδώσει τη μουσική σκέψη.
Το έργο του νέου Γάλλου συνθέτη Pierre Jodlwoski, "Série noire, Thriller" για πιάνο και υλικό προετοιμασμένο σε ηλεκτρονικό υπολογιστή, που σας βάζω να ακούσετε είναι από τις ωραιότερες στιγμές του άλμπουμ του Latchoumia και ανήκει σε αυτή την κατηγορία. Αρθρώνεται ένας ιδιαίτερα έξυπνος και εκφραστικός, χειρονομιακός μουσικός λόγος. Παρατηρήστε τον τρόπο με τον οποίο οργανώνεται ο διάλογος πιάνου και ηλεκτρονικών, τις ηχητικές/μουσικές φράσεις που λειτουργούν σα χειρονομίες που μας λένε μια ιστορία. O συνθέτης σημειώνει στις οδηγίες προετοιμασίας στην παρτιτούρα: "…a kind of story seems to guide the project: a man has disappeared, somebody is searching for him, when we find him, he's the victim of a frame-up, forever separated from those who love him…". Το έργο στηρίζεται και χρησιμοποιεί αποσπάσματα από ταινίες των David Lynch, Jean-Luc Godard και Terry Gilliam. Για την ερμηνεία του Latchoumia ήδη είπα στην αρχή τη γνώμη μου.
(Συμβουλή ακρόασης ―πάλι θα μου την πει ο Statler: βρείτε ένα καλό ζευγάρι ηχείων ή ακουστικών ―προτιμότερο το δεύτερο― και βάλτε σε σχετικά δυνατή ένταση ώστε να μπορέσετε να απολαύσετε καλύτερα τις λεπτομέρειες με τις οποίες είναι γεμάτο αυτό το κομμάτι)
---------------------
* Θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει ότι και συνθέτες τόσο διαφορετικοί όσο ο Ξενάκης ή ο Cage μπορεί να παίζονται παρομοίως. Παρόλα αυτά δεν είναι αναγκαιότητα της μουσικής αυτών των συνθετών το στιλ αυτής της πιανιστικής εκτέλεσης.
5 σχόλια:
Για όσους από εμάς περιμέναμε να ακούσουμε Michael Jackson η απογοήτευση είναι τρομερή (αφού με προκάλεσες να σου την πω, Rowlf!).
Αυτό που γράφεις με το ηχόχρωμα είναι ακόμη περισσότερο κρίμα, επειδή τα νεώτερα πιάνα είναι καλύτερα, αλλά και οι τεχνικές ηχογράφησης έχουν βελτιωθεί πάρα πολύ, ώστε να αποτυπώνοναι πολύ περισσότερες παράμετροι του ήχου. Κρίμα κι άδικο.
Statler & Σουηδέ,
τι γράφω, ο ανόητος, και δε με πήρατε ακόμα με τις πέτρες; Το προετοιμασμένο πιάνο δεν είναι παίξιμο στο κλαβιέ; Ήθελα βεβαίως να πω ότι η διεύρυνση των δυνατοτήτων του πιάνου έγινε κυρίως στο πεδίο της αλλοίωσης του ήχου: βάζουμε αντικείμενα μέσα στις χορδές και το πιάνο ξαφνικά ακούγεται σαν μπάντσο ή γιαπωνέζικο κρουστό/νυκτό κτλ ή παίζουμε με τελείως διαφορετικό τρόπο πχ μέσα στις χορδές με το χέρι/δάχτυλο/νύχι/παλάμη/κτλ (αλά Henry Cowell) ή με μπακέτες κρουστών ή κάνουμε άλλα πράγματα χωρίς να ασχολούμαστε με το κλαβιέ. Το παραδοσιακό παίξιμο στο κλαβιέ περιορίστηκε σε έναν ήχο.
Και, Statler, ναι, είναι κρίμα κι άδικο να παίζεται έτσι ο Debussy αλλά είναι ο καλύτερος (ίσως ο μόνος) τρόπος να παίξεις Boulez. Οδηγηθήκαμε σε αυτό το παίξιμο όχι από βίτσιο, αλλά από αναγκαιότητα. Τώρα πάλι φαίνεται ότι θα απομακρυνθούμε από αυτό ξανά από αναγκαιότητα.
Για μένα μια ηχογράφηση είναι πάντα υποκατάστατο (ενν. εδώ ότι δε μιλάμε για ηλεκτρονική μουσική· στην ηλεκτρονική δεν έχουμε ηχογραφήση, έχουμε αναπαραγωγή. Εκεί βέβαια ως όργανα λειτουργούν τα ηχεία, η κονσόλα του ήχου κτλ και έχει σημασία να είναι πολύ καλά αυτά). Αν θέλω να ακούσω ωραίο ήχο πάω σε συναυλία.
Πάντως το πιάνο, λόγω του τρόπου παραγωγής του ήχου, φαινομενικά υστερεί σε ποικιλία ηχοχρωμάτων σε σχέση με άλλα όργανα. Είναι πραγματικά εκπληκτικό οι μεγάλοι πιανίστες πόσο διαφορετικούς ήχους μπορούν να βγάλουν από ένα όργανο, όταν δεν έχουν επαφή με το σημείο εκείνο του οργάνου που παράγει τον ήχο, και απλώς στέλνουν με φόρα (διαφορετική κάθε φορά) τα σφυράκια εκεί. Ανεπαίσθητες σχεδόν διαφορές στο πάτημα των πλήκτρων οδηγούν τα σφυράκια με διαφορετικού είδους φόρα, αλλά οι διαφορές που επέρχονται στο τελικό αποτέλεσμα είναι τεράστιες! Και η χρήση του πεντάλ (που φαινομενικά, μόνο, περιορίζεται σε "πατημένο" ή "σηκωμένο") είναι τρομερό πόσο πολλές δυνατότητες παρέχει! Συγχωρήστε με, παρασύρθηκα, αλλά το πιάνο είναι φοβερό όργανο!
Έτσι, έτσι, πολύ ωραία! Παρασύρσου ελεύθερα.
Τι ωραίο κομμάτι και τι ωραία εκτέλεση.
Δημοσίευση σχολίου