Δείτε τα ακόλουθα βίντεο με το Mouvement ( - vor der Erstarrung), έργο του 1982. Ενώ αποφεύγω να σας παραπέμπω στο YouTube λόγω της χαμηλής ποιότητας του ήχου, εδώ θα το κάνω γιατί μαζί με το ηχητικό αποτέλεσμα έχει μεγάλο ενδιαφέρον να παρατηρεί κανείς και τις τεχνικές που χρησιμοποιούν οι μουσικοί (βέβαια βρίσκω μάλλον μέτρια τη συγκεκριμένη εκτέλεση συν το πολύ εκνευριστικό που κόβεται στα τρία το κομμάτι αλλά αυτή βρήκα στο YouTube):
(για ένα από τα κλιπάκια έχει αφαιρεθεί η δυνατότητα για embed και για αυτό δίνω links για όλα ―όπου υπάρχει η δυνατότητα, επιλέξτε το "watch in high quality")
Μπορείτε επίσης να δείτε και να ακούσετε το Arditti στο 3ο κουαρτέτο εγχόρδων (2001) του Lachenmann ξεκινώντας από εδώ. (Αν και το Mouvement είναι πιο εντυπωσιακό οπτικά λόγω του μεγαλύτερου συνόλου που χρησιμοποιεί.)
Για να έχετε μια καλύτερη αντίληψη του ηχητικού κόσμου που φτιάχνει ο Lachenmann (στο YouTube θα πάρετε μια ιδέα για τι είναι πάνω κάτω αυτές οι τεχνικές αλλά χάνεται σημαντικό ποσοστό του πως ακριβώς ακούγονται) σας βάζω και το Pression για σόλο βιολοντσέλο (1970) που είναι από τα πιο αγαπημένα μου κομμάτια του και που εξερευνά διαφορετικά ηχητικά αποτελέσματα που μπορεί να προκύψουν κυρίως από ειδικές χρήσεις του δοξαριού (scratch tones/overpressure, θέσεις του δοξαριού και δε συμμαζεύεται). Στην εκτέλεση που ακολουθεί παίζει ο Pierre Strauch. Επειδή πρόκειται για ένα συνθέτη που παίζει και με τις πιο ανεπαίσθητες λεπτομέρειες του ήχου, σας συνιστώ να το ακούσετε κάποια στιγμή που θα έχετε ησυχία γύρω σας και θα έχετε στη διάθεσή σας σχετικά καλά ηχεία ή ακουστικά.
Και μια εξομολόγηση: τον Lachenmann τον είχα ανακαλύψει όταν πιτσιρικάς ακόμα σπούδαζα θεωρητικά. Καθηγητής μου τότε ήταν ένας από τους καλύτερους θεωρητικούς που έχουμε (αλλά και από τους πιο συντηρητικούς). Το θυμάμαι σα σήμερα. Ήμουν στη βιβλιοθήκη και μελετούσα το Guero για πιάνο του Lachenmann, ένα έργο με μικτή σημειογραφία που χρησιμοποιεί με τους πιο αντισυμβατικούς τρόπους το πιάνο. Με βρήκε σκυμμένο πάνω από την παρτιτούρα να προσπαθώ να αποκρυπτογραφήσω την καινούρια τότε σε μένα σημειογραφία του Lachenmann. "Τι κοιτάς εκεί;" ρώτησε· του έδειξα. "Άστα αυτά, δεν είναι σοβαρά πράγματα", η φράση βγήκε με τέτοιο τρόπο που ήταν σαφές ότι δεν υπήρχαν περιθώρια συζήτησης στο θέμα. Δεν ήταν "σοβαρά" γιατί δε χωρούσαν στα παραδοσιακά μοντέλα ανάλυσης και προσέγγισης των οποίων είναι βαθύς γνώστης ο συγκεκριμένος δάσκαλος. Καθώς τότε όπως και οι υπόλοιποι τον αντιμετώπιζα ως αυθεντία, ακολούθησα τη συμβουλή του, στην άκρη ο Lachenmann. Ο Lachenmann, o Cage και άλλοι αιρετικοί ήταν ακριβώς αυτό: αιρετικοί. Υπήρχε ένας περίπου δογματισμός στον τρόπο που προσέγγιζε και μας δίδασκε κάποια πράγματα, υπήρχαν σαφείς (αλλά όπως τους βλέπω σήμερα μάλλον αυθαίρετοι) διαχωρισμοί για το ποιοι συνθέτες άξιζαν και ποιοι ήταν "τσαρλατάνοι". Έλα όμως που εμένα αυτά τα "μη σοβαρά" ήταν που κρυφά με συγκινούσαν περισσότερο. Χρειάστηκε αφού τελειώσω να φύγω από αυτόν, να πάω σε άλλους δασκάλους, να γνωρίσω τελείως καινούρια πράγματα (κυρίως μέσα από την ηλεκτρονική μουσική) για να απελευθερωθώ από τον κλειστό τρόπο σκέψης που με είχε διδάξει και να μπορέσω τελικά να γυρίσω και να κοιτάξω πιο κριτικά όσα είχα μάθει κοντά του. Έτσι σήμερα τα αισθήματά μου απέναντί του είναι ανάμικτα. Κέρδισα από αυτόν μια στέρεη θεωρητική βάση, μελέτησα αναλυτικά και σε βάθος μαζί του πράγματα που ίσως πουθενά αλλού στην Ελλάδα δε θα είχα τη δυνατότητα να μάθω εκείνη την εποχή. Όμως ο ίδιος άνθρωπος στάθηκε ταυτόχρονα εμπόδιο και μου δημιούργησε ενοχές για αυτά που μου άρεσαν και που δεν ενέκρινε.
Θυμήθηκα μαζί με αυτά και όσα ειπώθηκαν στα σχόλια μιας άλλης ανάρτησης για το ρόλο του μαθητή…
6 σχόλια:
Ο δάσκαλος! Έμπνευση και εμπόδιο, άνοιγμα των ματιών και σκοδατισμός μαζί! Τι να πει κανείς για ανθρώπους, ιδίως όταν οι ίδιοι ήσαν αρχικά μπροστά από την εποχή τους, αλλά οι εποχές τους ξεπέρασαν; Rowlf, ανοίγεις ένα πολύ μεγάλο θέμα - και θα ήθελα πάρα πολύ να σχολιάσει την ανάρτησή σου ο Waldorf, ο οποίος έχει παρόμοιες εμπειρίες μ' αυτές που περιγράφεις. Θα επιχειρήσω να τον πείσω να κάνει την εμφάνισή του. Αλλά το θέμα αυτό, εκτός από πρακτικές πλευρές, εμπεριέχει και μια συναισθηματική φόρτιση - η αρχική ευγνωμοσύνη μετατρέπεται σιγά-σιγά σε τάση πατροκτονίας (μεταφορικής), ο δάσκαλος που έβλεπες ως εικονοκλάστη, γιατί στα νιάτα του (και σου) ξεχώριζε από το υπόλοιπο κατεστημένο, να καταντά στο τέλος να είναι δύναμη συντήρησης. Να τον αγαπάς, αλλά παράλληλα να λες μέσα σου: "τον καημένο, πώς έχει κολλήσει έτσι - και άντε τώρα να τον ξεκολλήσεις!". Να βλέπεις τον άνθρωπο που σου άνοιξε τα μάτια, που σου έδωσε την πρώτη μεγάλη ώθηση, να στέκεται εμπόδιο στην παραπέρα εξέλιξή σου! Σ' αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι άστοχη και η παραβολή του ρόλου του δασκάλου με το ρόλο των γονέων - πολλές φορές σαστίζουν οι ίδιοι με τις κατευθύνσεις, τις εντελώς απροσδόκητες, στις οποίες ωθήθηκαν από τους ίδιους οι μαθητές τους!
Προσωπικά είχα μια τέτοια "αποκάλυψη" για ένα πανεπιστημιακό μου δάσκαλο, τον οποίον "αντιμετώπισα" αργότερα, ως διδακτορικός φοιτητής, με άρθρα, στα οποία ήθελα να του σούρω τα εξ αμάξης, γιατί ήδη μου φαίνονταν πολύ παρωχημένη η μεθοδολογία του. Κι ενώ ο ίδιος με είχε πείσει να μη δέχομαι αυθεντίες, να μη δέχομαι εκ των προτέρων δεδομένα, όταν κατέληξα να εφαρμόζω αυτά τα πράγματα αναφορικά με τις δικές του διδασκαλίες βρεθήκαμε απέναντι (τελικά στα άρθρα εξέφρασα σαφώς τη διαφωνία μου, αλλά προσπάθησα να το καταπιώ και να παρουσιάσω ότι και η αντίθετη άποψη είχε βάσιμα επιχειρήματα). Τώρα που είμαι κι εγώ δάσκαλος νοιώθω την ανάγκη να οδηγήσω τους φοιτητές μου σε μια τέτοια απελευθέρωση, όμως δεν έχω ακόμη ζήσει την αντίστροφή της πλευρά. Θα δούμε.
Μπορεί να μαλώνουμε και να σου γαβγίζω, Statler, αλλά έπειτα πας και μου γράφεις κάτι τέτοια σχόλια. Πως να σου κρατάω μούτρα μετά από αυτό;
Νομίζω ότι το πιο ενδιαφέρον κομμάτι του Mouvement είναι αυτό προς το τέλος (τρίτο μέρος του βίντεο), όπου ο Lachenmann εισάγει ένα μοτιβάκι που δημιουργεί έναν ρυθμικό παλμό ο οποίος έλειπε από το αρχικό τμήμα -που ήταν κάτι σαν "εισαγωγικό μέρος", με όρους Lutoslawski. (Αυτό το έντονο ρυθμικό αίσθημα διαπερνά και το, ανάλογης αισθητικής, "Introducione all'oscuro" του Sciarrino -η αίσθηση της περιοδικότητας που δημιουργεί ο ρυθμός αποτρέπει το κομμάτι από το να ακούγεται σαν διευρυμένες τεχνικές ατάκτως εριμμένες).
Με λίγα λόγια, το πανάρχαιο κόλπο του μοτίβου απογείωσε το Mouvement, τουλάχιστον στα δικά μου αφτιά. Και αυτό με κάνει να αναρωτιέμαι αν είναι δυνατόν να γράψεις μουσική απαρνούμενος όλες τις συμβάσεις του παρελθόντος. Νομίζω ότι ο Lachenmann απαντά όχι, και αυτό φαίνεται και από τα τελευταία του έργα, όπου έχει ρίξει πολύ αρμονικό νερό (προς θεού, όχι τονικό!) στο ηχοχρωματικό κρασί του (βλ. π.χ. "Το κοριτσάκι με τα σπίρτα").
Και, για να έρθω στην κουβέντα σας, νομίζω ότι καλόν είναι να μαθητεύσει κανείς κοντά και σε έναν μουτζαχεντίν της παράδοσης, για να του μάθει τα βασικά, γιατί τελικά αυτά θα τον βοηθήσουν να μην γκρεμοτσακιστεί στις όποιες καινοτομίες που θα εισαγάγει. Γιατί όπως θά 'λεγε κι η Βάνα Μπάρμπα, παρθενογένεση στην τέχνη δεν υπάρχει.
Δεν ξέρω, μπορεί να λέγω και βλακείες.
plume,
σε γενικές γραμμές θα συμφωνήσω. Στο moyvement από την αρχή υπάρχει η πορεία από το "χάος" —το βάζω σε εισαγωγικά γιατί φυσικά δεν το χρησιμοποιώ με τη μαθηματική του έννοια― από μια ενέργεια που δεν έχει στόχο και σκοπό προς συγκεκριμένες μορφές/τρόπους οργάνωσης και κατεύθυνσης αυτής της ενέργειας. Μέσα από διάφορα επεισόδια η κορύφωση τελικά συμβαίνει εκεί που επισημαίνεις. Περιέργως το έργο του Sciarrino που αναφέρεις δε μου αρέσει τόσο όσο αυτό του Lachenmann (είπαμε γούστα είναι αυτά).
Συμφωνώ με την ουσία και της δεύτερης παρατήρησής σου με τη διαφορά ότι ο συγκεκριμένος δεν είναι τόσο "μουτζαχετίν" ούτε κοντά του έμαθα απλώς τα βασικά (πχ 4 εξάμηνα Schenker δεν το λες βασικά). Αλλά ίσως εκεί να ήταν το πρόβλημα, ίσως να έμεινα σ' αυτόν περισσότερο από όσο χρειαζόταν…
Και τώρα που το σκέπτομαι, η κορύφωση πέφτει σχεδόν πάνω στη χρυσή τομή.
Αναρωτιέμαι αν μπορεί να διατυπωθεί μια "τελική θεωρία", η οποία να περιγράφει έναν κοινό τρόπο διαχείρισης της μουσικής ενέργειας, μια κοινή βαθύτερη δομή η οποία εμφανίζεται σε όλα τα μουσικά αριστουργήματα, από τον Περοτίνο έως τον Ξενάκη (κάτι σαν τη βασική δομή του Schenker, αλλά που να ισχύει και για τα ατονικά έργα).
Αλλά νομίζω ότι κάθε τέτοια προσπάθεια είναι σισύφεια. Κάτι σαν τον άθλο του Ράσελ να περιγράψει συνολικά το μαθηματικό φαινόμενο και που κατέληξε σε φιάσκο με το θεώρημα της μη πληρότητας του Γκαίντελ.
Δεν μπορεί να υπάρξει συνολική ερμηνεία του μουσικού φαινομένου. Αυτό βέβαια φαίνεται να το αγνοούν οι σκληροπυρηνικοί σπεκτραλιστές, οι οποίοι αναγνωρίζουν ως ανώτατο μουσικό πρότυπο τις αρμονικές της φύσης. Ευτυχώς ο Grisey αποστασιοποιήθηκε σχετικά γρήγορα από τον σπεκτραλιστικό δογματισμό και μπόρεσε να συνθέσει την αριστουργηματάρα "Vortex Temporum".
Αλλά νομίζω ξέφυγα. Καληνύχτα σας.
Διάφοροι μετασενκεριανοί θεωρητικοί επιχειρούν εδώ και καιρό να φτιάξουν μια συνολική θεωρία της μουσικής. Νομίζω από τους πρώτους ήταν ο Καναδός Wallace Berry με το κλασικό πια Structural Functions in Music. Αυτός καταφένρει να χωρέσει από γρηγοριανό μέλος μέχρι Boulez (αν θυμάμαι καλά καθώς πάνε χρόνια που τον διάβασα). Βέβαια πολλά είναι που αφήνει κι αυτός έξω…
Φαντάζομαι ότι κάποια γενικά χαρακτηριστικά θα βρεθούν, αν μη τι άλλο θα σχετίζονται και με τα ψυχοακουστικά και τον τρόπο που σκεφτόμαστε.
Δημοσίευση σχολίου