Με τον Tchaikovsky είχα/έχω περιπετειώδη σχέση. Όταν ήμουν μικρός μου άρεσε (νομίζω ότι είναι αναπόφευκτο οι μελωδίες του να έχουν σουξέ σε όλους τους νεαρούς σπουδαστές κλασικής μουσικής). Μετά, κατά την εφηβεία, όταν άρχισα να ανακαλύπτω τη σύγχρονη μουσική, τον απέρριψα μετά βδελυγμίας. Ήταν φανερό ότι με τις μελωδίες του κατέφευγε σε φθηνούς συναισθηματισμούς, έγραφε μουσική επιπέδου Άρλεκιν, δεν ήταν σοβαρός συνθέτης που αποδεικνύεται εξάλλου από το πόσα κλασικά εικονογραφημένα έχει γράψει (υπήρχε βέβαια πάντα πολύ ενοχλητική κάπου στο βάθος η 6η συμφωνία να ενίσταται για αυτόν τον τελευταίο χαρακτηρισμό, αλλά έκανα πως δεν πρόσεχα). Τώρα σταδιακά τον επανεκτιμώ όλο και περισσότερο.
Το plus πια για μένα στην υπόθεση είναι ότι ο Tchaikovsky είναι ο πιο επιφανής gay συνθέτης στην ιστορία της μουσικής και από πολλούς μάλιστα έχει φτάσει να αντιμετωπίζεται ως ένα είδος gay μάρτυρα (ξέρω, πολύ camp το τελευταίο, αλλά συμβαίνει). Είχα διαβάσει πριν πολύ καιρό το βιβλίο του Dominique Fernandez "Η αρπαγή του Γανυμήδη"· μέρος του βιβλίου αναφέρεται στο πως ομοφυλόφιλοι καλλιτέχνες σε εποχές που δεν μπορούσαν να εκφραστούν ανοιχτά παρουσίαζαν συγκαλυμμένα αυτά που ήθελαν να πουν. Δυο κεφάλαια του βιβλίου αφορούν στη μουσική και εκεί γίνονται και οι σχετικές αναφορές στον Tchaikovsky. Ο δε Fernandez κατόπιν έγραψε το "Δικαστήριο Τιμής" μια μυθιστορηματική βιογραφία που επιχειρεί να δώσει μια εξήγηση για τις εξαιρετικά μυστηριώδεις συνθήκες θανάτου του συνθέτη. Σας συστήνω αμφότερα τα βιβλία.
Ένα λοιπόν από τα "μεταμφιεσμένα" έργα του είναι η Εισαγωγή-Φαντασία Ρωμαίος και Ιουλιέτα που υπήρξε μια από τις πρώτες μεγάλες επιτυχίες του συνθέτη. Εκείνη την περίοδο ο Tchaikovsky δίδασκε στο Ωδείο της Μόσχας (που σήμερα φέρει το όνομά του) ήταν 29 ετών και αν είχε κάποιες ερωτικές εμπειρίες αυτές ήταν ελάχιστες (που να τολμήσει κανείς εκείνη την εποχή στην ορθόδοξη τσαρική Ρωσία· ακόμα και σήμερα η ομοφυλοφιλία του συνθέτη αντιμετωπίζεται ―υπάρχουν ακόμα κάποιοι λίγοι ξεροκέφαλοι που την αρνούνται παρά τα άφθονα αντίθετα στοιχεία― από τους ρωσικούς μουσικούς κύκλους στην καλύτερη ως ένα ιδιαίτερα αμήχανο και ατυχές γεγονός). Στο ωδείο λοιπόν γνώρισε ένα σπουδαστή, τον αρκετά νεότερό του μπασοβαρύτονο Έντουαρντ Ζακ. Η έλξη τους ήταν σφοδρή και αμοιβαία.
Ο τίτλος της εισαγωγής και το πρόγραμμα του έργου μπορεί να παραπέμπουν στη σαιξπηρική τραγωδία, αλλά όπως αποκαλύπτει ο ίδιος ο Tchaikovsky το έργο είναι μια μουσική ερωτική επιστολή στον αγαπημένο του. Το μουσικό θέμα της σύγκρουσης των Μοντέγων και των Καπουλέτων, το πρώτο από τα δυο βασικά θέματα του έργου, με το οποίο γίνεται μια πρώτη κορύφωση της μουσικής εκφράζει στην πραγματικότητα τη σύγκρουση του συνθέτη με την κοινωνική ηθική της εποχής, ενώ το δεύτερο θέμα, του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας, που ακολουθεί και είχε εντυπωσιάσει αλλά και σοκάρει το κοινό της εποχής με τον διάχυτο αισθησιασμό και την προφανή σεξουαλική έκφραση που δεν είχε προηγούμενο στη μουσική θα είχε σίγουρα προκαλέσει απίστευτο σκάνδαλο αν μπορούσαν οι ακροατές τότε έστω να υποπτευθούν ότι είχε ως πηγή έμπνευσης δυο άντρες. Λίγο αργότερα κι ενώ η σχέση τους βρίσκεται στην κορύφωσή της σε μια τραγική εξέλιξη που παραπέμπει στο σαιξπηρικό δράμα ο νεαρός τραγουδιστής αυτοκτονεί υπό περίεργες συνθήκες. Ο Tchaikovsky μάλλον δεν ξεπέρασε ποτέ το θάνατό του.
Στην εκτέλεση που σας βάζω παρακάτω ο Claudio Abbado διευθύνει την Συμφωνική του Σικάγο. O Abbado είναι μέγας, αλλά η συγκεκριμένη ηχογράφηση δεν είναι και ό,τι καλύτερο κυκλοφορεί. Δυστυχώς αυτή διαθέτω. Πάντως υπάρχουν να βρείτε πολύ καλύτερες εκτελέσεις.
(Η πρώτη φορά που άκουσα αυτή τη μουσική ―για την ακρίβεια απόσπασμα από το ερωτικό θέμα― ήταν όταν ήμουν μπόμπιρας και έβλεπα τα στρουμφάκια! το θέμα αυτό, μαζί την ημιτελή του Σούμπερτ, τα Tuilleries από τις Εικόνες από μια Έκθεση και μερικά άλλα ήταν στο sountrack)
2 σχόλια:
Ωραία ανάρτηση και έξυπνος τίτλος. Έχω δύο ερωτήσεις:
α) Πιστεύεις ότι η προσωπική ζωή ενός καλλιτέχνη επηρεάζει άμεσα και ξεκάθαρα, όπως μας λες, το έργο του; Ξέρω, γενική και πολυβασανισμένη ερώτηση, αλλά υπάρχει κάτι πιο συγκεκριμένο εκτός από τους παραλληλισμούς (οι οποίοι είναι αρκετά πειστικοί ομολογουμένως) που παραθέτεις ανάμεσα στο έργο και τα βιώματα του Τσαϊκόφσκι;
β) Αυτό μπορεί να είναι τελείως άσχετο, αλλά υπάρχει περίπτωση να εμπλέκεται στην ιστορία και η θεωρία περί ομοφυλοφιλίας του Σαίξπηρ; Με αυτό τον τρόπο η καταφυγή του καλλιτέχνη σε κωδικοποιημένη γλώσσα υπονοεί μια συγκεκριμένη ερμηνεία του σαιξπηρικού έργου.
saetiger,
σε ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια, αλλά ειδικά η συγκεκριμένη ανάρτηση δεν νομίζω ότι τα αξίζει, την έγραψα πολύ βιαστικά στο πόδι.
Στις ερωτήσεις σου τώρα:
α) Τείνω να μην κάνω διαχωρισμούς μεταξύ προσωπικής, επαγγελματικής και άλλης ζωής. Όλα είναι είναι μια συνέχεια, όλα συνδέονται και είναι εκφράσεις και εκφάνσεις μιας προσωπικότητας. Είτε με τον ένα είτε με τον άλλον τρόπο εφ' όσον πρόκειται για δράσεις και πράξεις του ίδιου προσώπου θέλω να πιστεύω ότι πάντα κάτι θα υπάρχει που τα συνδέει όλα αυτά (αν μη τι άλλο όλοι έχουμε κάποια όρια και κάποια πλαίσια).
Ειδικά στη μουσική που από τη φύση της είναι από τις πιο αφηρημένες τέχνες είναι εξαιρετικά δύσκολο (συνήθως ―υπάρχουν και εξαιρέσεις: από τις πιο χαρακτηριστικές ο John Cage) να βρει κανείς συγκεκριμένα και απτά σημεία που να συνδέουν στοιχεία της προσωπικότητας του συνθέτη με τεχνικές, χειρισμούς και επιλογές του. Γνωρίζω ότι υπάρχουν μελέτες που συνδέουν gender και στιλ γραφής, ύφος, τεχνικές κτλ, αλλά δεν έχω εντρυφήσει για να ξέρω τι ακριβώς παρατηρήσεις έχουν γίνει. Τις περισσότερες φορές η προσέγγιση γίνεται προσπαθώντας στα θολά να βρούμε κάποια αντιστοιχία μεταξύ αυτού που έχουμε από περιγραφές για το πως ήταν ο χαρακτήρας και η συγκεκριμένη προσωπικότητα και αυτού που βγαίνει ως ύφος και έκφραση από τη μουσική.
Για το συγκεκριμένο έργο λοιπόν θα μπορούσα να κάνω κάποιες παρατηρήσεις που βέβαια δεν εξηγούν άμεσα την προσωπικότητα του συνθέτη (πως θα μπρούσαν άλλωστε), αλλά εξηγούν την ερωτική διάθεση της μουσικής και ίσως μέσω αυτών να βγαίνουν και κάποια άλλα συμπεράσματα. Π.χ. πρόσεξε πως λειτουργούν ψυχολογικά και σε τι παραπέμπουν οι συνεχείς, σχεδόν παλμικές, φρασούλες που αποτελούνται από δυο φθόγγους με τους τονισμούς που δημιουργούν που υπάρχουν ―συνήθως στα κόρνα― ως σχήμα συνοδείας πίσω από τη μελωδία του ερωτικού θέματος. Το σχήμα αυτό δεν υπάρχει την πρώτη φορά που ακούμε το 2ο θέμα. Ακούμε μια φορά τη μελωδία του θέματος και αυτή διακόπτεται. Εμφανίζεται εκεί ένα κομμάτι μουσικής εξαιρετικά εσωτερικό, μύχιο. Βρίσκω ιδιαίτερα ευφυΐες το πως αυτό το σχήμα εμφανίζεται με αυτόν τον εμβόλιμο τρόπο και άλλο χαρακτήρα (το ακούμε σε ένα τρυφερό πιανίσιμο με τρέμολο των εγχόρδων), την μυστικοπάθεια, την επιμέλεια του συνθέτη να μην είναι προφανής για το τι σημαίνει όταν μας το δίνει μόνο του και το πως αυτή η "μυστικότητα" ξεσπάει μεν αλλά έρχεται και σε δεύτερη μοίρα με την επανεμφάνιση της κύριας μελωδίας. Έτσι την πρώτη φορά που ακούμε τη μελωδία του 2ου θέματος ακούμε απλώς μια ωραία μελωδία, όταν την ξανακούμε με το σχήμα αυτό ως συνοδεία έχει πάρει τελείως άλλες διαστάσεις και απογειώνεται. Είναι τόσο δυνατές σε έκφραση και αποτέλεσμα αυτές οι φρασούλες που προσωπικά θα δυσκολευόμουν να πιστέψω ότι προέκυψαν απλώς από μια "ακαδημαϊκή" συγκίνησή του για την ιστορία του Σαίξπηρ.
β) Δεν είμαι ειδικός και δε γνωρίζω πολλά. Δεν ξέρω και δεν μπορώ να κρίνω πόση βάση έχει αυτή η θεωρία.Όσο λίγο ξέρω βασίζεται αποκλειστικά στα σονέτα του Σαίξπηρ (υπάρχουν άλλα κείμενά του που να μας υποψιάζουν για κάτι τέτοιο;). Δεν γνωρίζω αν ο Τσαϊκόφσκι ήξερε τα σονέτα του Σαίξπηρ και τη θεωρία αυτή για να κάνει τη σύνδεση που υπονοείς. Το θεωρώ δύσκολο να τα γνώριζε αυτά, αλλά πάλι ποτέ δεν ξέρεις. Με οδηγείς τώρα σε ένα γνωστό σχήμα που χρησιμοποιώ στην επόμενή μου ανάρτηση (υπομονή θα ανεβεί εντός των ημερών). Ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα είναι κατά κάποιον τρόπο ένα αρχετυπικό ζευγάρι. Σε ένα βαθμό ο Τσαϊκόφσκι κάνει την αναγκαία "μετάφραση" ώστε να φέρει στα μέτρα του τον μύθο. Δυστυχώς για τον ίδιο οι εξελίξεις του έδειξαν πόσο δίκιο είχε.
Μια παρατήρηση ακόμα πέρα από τις ερωτήσεις σου (αυτά θα έπρεπε να τα βάλω κανονικά στο κείμενο της ανάρτησης αλλά…)
Στην εισαγωγή αυτή κάνει μια πρώτη εμφάνιση το ελεγειακό φινάλε που θα ξαναδούμε στο κύκνειο άσμα του, την 6η συμφωνία. Αυτή η θρηνητική αποκλιμάκωση της μουσικής ενέργειας που ξεκινάει από εδώ θα επηρεάσει τόσο πολύ μεταγενέστερους Ρώσους συνθέτες από τον Σοστακόβιτς μέχρι τον Σνίτκε, την Γκουμπαϊντούλινα και άλλους νεώτερους που θα γίνει μια από τις πιο χαρακτηριστικές σφραγίδες της ρωσικής μουσικής.
Δημοσίευση σχολίου