19/7/09

Το (πραγματικό) μυστικό του Μπαχ

Με την ανάρτηση αυτή εγκαινιάζουμε μια νέα κατηγορία αναρτήσεων. Ποιους αφορούν αυτές οι αναρτήσεις; Κατ' αρχήν εμάς τους ίδιους κι από εκεί και πέρα πιθανόν όποιον άλλον τη βρίσκει με τα ίδια πράγματα που αρέσουν και σε μας.

Πριν από χρόνια γνωστός μου μου σύστησε να πάρω και να διαβάσω "Το μυστικό του Μπαχ" του Philippe Delelis. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα στο στιλ των πονημάτων του Dan Brown. Στο βιβλίο αυτό μια απίστευτη συνωμοσία έχει στηθεί και κρύβεται πίσω από ένα από τα πιο γνωστά έργα του Μπαχ. Συγκεκριμένα σύμφωνα με το βιβλίο στο θέμα της "Μουσικής Προσφοράς" (Musikalisches Opfer, BWV 1079) του Μπαχ κρύβεται ένα τρομερό μυστικό που οδηγεί στο θάνατο όσους το εντοπίσουν και επιχειρήσουν να το αποκαλύψουν. Όλα ξεκινούν και κρύβονται σύμφωνα πάντα με το βιβλίο σε μια "ανωμαλία", σε κάτι εξαιρετικά ασυνήθιστο που υπάρχει στη μελωδία του βασιλικού θέματος. Τι είναι αυτό; Υπάρχει, λέει, το διάστημα έβδομης ελαττωμένης που δεν εμφανίζεται σε καμιά άλλη μελωδία σε οποιοδήποτε άλλο έργο του Μπαχ. Και σα να μη φτάνει αυτό, το συγκεκριμένο διάφωνο διάστημα δεν λύνεται αλλά η διαφωνία που φτιάχνει παραμένει. Γιατί να κάνει ο Ιωάννης Σεβαστιανός κάτι τέτοιο, αν όχι για να κρύψει, να κωδικοποιήσει μια τρομερή αλήθεια;

Με ελάχιστα βιβλία έχω ξενερώσει και νευριάσει τόσο έντονα όσο με αυτό. Το διάβασα μόνο από απορία για να δω που το πήγαινε, όσο όμως προχωρούσα τόσο περισσότερο συγχυζόμουν. Όλο το βιβλίο στηρίζεται σε πράγματα που δεν ισχύουν. Ούτε η έβδομη ελαττωμένη κάνει την μοναδική της εμφάνιση στο θέμα αυτό, ούτε παραμένει άλυτη. Τίποτα από αυτά δεν ισχύει και όσο περισσότερο ο συγγραφέας μπλέκει και στηρίζει την ιστορία του επάνω σε αυτά τόσο περισσότερο εκτίθεται. Δεν χρειάζεται καν κάποιο σπουδαίο θεωρητικό μυαλό να καταλάβει ότι γράφει απίστευτες μπούρδες· και ο τελευταίος δασκαλάκος των θεωρητικών μπορεί να το βεβαιώσει. Υπάρχουν ουκ ολίγα μυστικά ή καλύτερα σημεία με δύσκολη θεωρητική ερμηνεία στη μουσική του Μπαχ, απλά το θέμα της Μουσικής Προσφοράς δεν είναι από αυτά· ούτε βέβαια θα βρει κανείς πίσω από αυτά τα σημεία διεθνείς συνωμοσίες και πλεκτάνες. Παρόλο που αυτό μπορεί να χαλάει τα σχέδια σε επίδοξους σεναριογράφους blockbuster, τα μουσικά κείμενα του Μπαχ κάθε άλλο παρά βαρετά είναι για τους θεωρητικούς και τους μουσικούς αναλυτές. Μπορεί να συναντήσει κανείς μέσα σε αυτά πλήθος συναρπαστικών αινιγμάτων (αρκεί να είναι αρκούντως μουσικό geek).

Αυτό το σαββατοκύριακο κάνω babysitting την ανηψιά μου και για αυτό κυλάει πολύ αργά (το όποιο πατρικό μου ένστικτο εξαντλείται σε τρία-τέσσερα τέτοια σαββατοκύριακα το χρόνο). Έτσι όταν το απόγευμα τηλεφώνησε ο μάγειρας να ρωτήσει τη γνώμη μου για ένα σημείο που τον προβλημάτιζε με χαρά καταπιάστηκα με αυτό. Πάρκαρα τη μικρή στον υπολογιστή να παίζει Sims 3 (άλλο που δεν ήθελε), έβαλα κάτω την παρτιτούρα και σε λίγο τα τηλεφωνήματα με το μάγειρα έδιναν κι έπαιρναν: Μήπως αν το θεωρήσουμε έτσι, είναι καλύτερα; Πως όμως ακούγεται αυτό; Μήπως το ένα, μήπως το άλλο, καταλήξαμε σε κάποια συμπεράσματα.

Να τα βάλω στη σειρά. Το ερώτημα του μάγειρα ήταν το εξής: τι γίνεται στα τέσσερα τελευταία μέτρα (μ. 57-60) στην Corrente της πρώτης Παρτίτας του Ιωάννη Σεβαστιανού; Λύνεται το φα της διάφωνης συνήχησης του μέτρου 57; Που και πως; Το απόσπασμα που αναφέρομαι φαίνεται αμέσως παραπάνω αλλά καλύτερα να δείτε όλη την κίνηση καθώς θα έχετε έτσι μια συνολική εικόνα της μουσικής και του υλικού που χρησιμοποιεί ο Μπαχ. Παρτιτούρα της 1ης Παρτίτας μπορείτε να βρείτε εδώ. Αν θέλετε μας λέτε τι νομίζετε ότι συμβαίνει στα μέτρα αυτά. Θα γράψουμε κι εμείς τι σκεφτήκαμε και τι εξηγήσεις δώσαμε λίγο αργότερα.

17 σχόλια:

Rowlf είπε...

Μου κάνανε παρατήρηση ότι έτσι όπως το διατυπώνω είναι σα να βάζω τεστ. Σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται περί αυτού.

Ίσα-ίσα που και η εξήγηση στην οποία καταλήξαμε με το μάγειρα είναι ατελής. Για την ώρα το μυστικό του Μπαχ στο σημείο αυτό παραμένει ανεξιχνίαστο (για μένα και το μάγειρα τουλάχιστον).

Θα προσπαθήσω να κάνω μια σύντομη ανάλυση και να την ανεβάσω ως update μέσα στις επόμενες μέρες.

Πάντως, μάγειρα, μεγάλη ζημιά. Δεν μπορώ να σταματήσω να το σκέφτομαι…

Really Nothing είπε...

To "Μυστικό του Μπαχ" το είχα διαβάσει πριν χρόνια, ήταν δώρο φίλης! Θυμάμαι ότι ήταν αρκετά τραβηγμένο και μουσικά και ιστορικά (ιδίως το σημείο με το θρήσκευμα και τους συνδετικούς κρίκους Bach-Haydn-Mozart-Beethoven, να μην κάνω spoiler!). Μου είχε φανεί διασκεδαστικό όμως! Πάντως, είναι λογικό να έχει αρκετές μπαρούφες ένα τέτοιο "ιστορικό" μυθιστόρημα.

Όσον αφορά τα τελευταία μέτρα της courante, εγώ δεν ακούω το Φα του 57 ως διάφωνο. Το θεωρώ 7η της ΙΙ. Και επειδή προτιμώ λειτουργική αρμονία, δίνω την εκδοχή μου:
57: Sp7 και στο τέλος μία υπόνοια Δεσπόζουσας στη μελωδία με την προσαγωγική σχέση Λα-Σιb, που μας παέι στο
58: Τ σε α' αναστροφή (κλασικό "τρικ" του Μπαχ για να φτάσουμε στην τελική πτώση). Η Τ γίνεται δευτερεύουσα D7 της S, προετοιμάζοντας το τέλος
59: S6 - D
60: T

Αν εννοείτε ότι το Φα ως 7η δεν "κατεβαίνει" ως όφειλε σύμφωνα με την ωδειακή αρμονία, αυτό δεν είναι καθόλου απαραίτητο, ούτε συμβαίνει πάντα στην πραγματικότητα.

Really Nothing είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
Really Nothing είπε...

Σόρυ, VI7 και Τp7 αντίστοιχα εννοώ, για να εξηγούμαστε: Σολ-Σιb-Ρε-Φα

Rowlf είπε...

Really Nothing,
εμείς πάλι είμαστε επηρεασμένοι από ανάλυση Σένκερ και θεωρούμε ότι αυτά πάντα (σχεδόν) λύνονται.

Είσαι σίγουρος ότι η η σύνδεση στα μέτρα 57-58 είναι VI-I (Τp-T)?

Rowlf είπε...

Όχι μόνο αυτό αλλά εδώ ο Bach κάνει και παράλληλες!

Rowlf είπε...

Περισσότερα προσεχώς…

Rowlf είπε...

Μια εξήγηση για το ότι οι έβδομες πάντα λύνονται:

Αν πάει να χρησιμοποιήσει κανείς την ωδειακή αρμονία ως εργαλείο για να εξηγήσει πραγματική μουσική θα τα βρει πάρα πολύ σκούρα.

Το ίδιο όμως συμβαίνει πάνω-κάτω και με τη λειτουργική αρμονία (αν και σε μικρότερο βαθμό).

Και έτσι μπορεί να φτάνει κανείς σε συμπεράσματα ότι έβδομες κτλ δεν λύνονται αλλά αυτό είναι αναληθές. Λύνονται, απλά τα πράγματα στην πραγματική μουσική μπορεί να είναι πολύ πιο σύνθετα από τα ωδειακά θέματα. Οι αρχές όμως που μαθαίνει κανείς στην ωδειακή αρμονία ισχύουν έστω κι αν χρειαστεί να τις δούμε σε ένα διαφορετικό, πιο ευρύ πλαίσιο.

Rowlf είπε...

Κοιτούσα τώρα ξανά την παρτιτούρα και στο πρώτο μισό συμβαίνει περίπου το ίδιο. Το ντο και εκεί "δεν κατεβαίνει".

Ανώνυμος είπε...

Na xairethsw kai egw. Ontws auto to shmeio me exei trelanei kai den briskw kapoia ikanopoihtikh e3hghsh. Twra sygxwreiste parakalw thn anarthsh. 3eroume kai oi dyo pws paraeinai e3eidikeumenh, alla 8ewreiste to aplws epaggelmatikh diastrofh. Einai apo ta pragmata pou pa8iazoun tous epaggelmaties kai afhnoun to eury koino na xasmourietai, alla emeis pragmatika to diaskedazoume. Kai na epenalabw pws oi apanthseis pou exoume dwsei einai ateleis. Opws eipe o rowlf, o kwdikas pou exoume mallon den einai eparkeis wste na perigrapsei to en prokeimenw systhma. Protaseis kai lyseis epomenws dektes apo olous.

Rowlf είπε...

Και βέβαια ο λόγος που μας έχει ενθουσιάσει αυτό το σημείο δεν είναι γιατί μοιάζει να μη λύνεται μια έβδομη (που λύνεται) αλλά γιατί συμβαίνουν άλλα περίεργα με αφορμή αυτή την έβδομη.

Rowlf είπε...

…και για να το θέσω έτσι: ο Μπαχ σε αυτό το σημείο μοιάζει να αποδεικνύει αν όχι το τρισυπόστατο, τουλάχιστον το δισυπόστατο!

(τι γράφω άθεο ζωντανό; βρε λες να υπάρχει Θεός;)

Really Nothing είπε...

Συμφωνώ ότι οι 7ες λύνονται (σχεδόν πάντα), όχι γιατί το λέει κάποιος ωδειακός κανόνας, αλλά γιατί είναι ένα από τα στοιχεία που συνθέτουν αυτό που λέμε ύφος. Όταν μία 7η δε λύνεται, σαφώς πρέπει να υπάρχει μια εξήγηση. H εξήγηση που δίνω προσωπικά για την συγκεκριμένη περίπτωση είναι η αλλαγή θέσης (το Φα γίνεται Σιb στο τέλος του μέτρου και επιμένει γύρω από το Σιb στη συνέχεια), πριν ακόμα αλλάξει η λειτουργία της συγχορδίας, οπότε δεν έχει το (μπαρόκ) αυτί μας την ανάγκη να ακούσει την 7η να κατεβαίνει, γιατί πολύ απλά αυτή δεν ακούγεται πλέον, ούτε έχει μεταπηδήσει σε άλλη φωνή (σοφά υπάρχουν οι παύσεις στο μπάσο)! Τι μπορεί να "ανάγκασε" τον Μπαχ να χειριστεί έτσι αυτό το ρημάδι το Φα; Σημείο-κλειδί θεωρώ την ιδιαίτερη φύση του μικροσκοπικού, "τρελούτσικου" αυτού μοτίβου, πάνω στο οποίο χτίζεται με αριστουργηματικό τρόπο όλη η courante, αλλά και το σημείο που συμβαίνει αυτό: λίγο πριν το τέλος, καθώς το μοτίβο έχει ξεκινήσει μια ανοδική πορεία κορύφωσης της έντασης. Όσον αφορά το 58, εγώ σίγουρα ακούω Τ σε α' αναστροφη, διαβατικά "περνάνε" ασφαλώς και άλλα πράγματα (κυρίως D), λόγω πύκνωσης του αρμονικού ρυθμού, που εξυπηρετούν επίσης την κορύφωση της έντασης.

Το βουλώνω και περιμένω τις δικές σας αναλύσεις! :-)

Rowlf είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
Rowlf είπε...

Really Nothing,
ναι γύρω από το βασικό μοτίβο παίζονται διάφορα παιχνίδια κάνει μακροδομικές εμφανίσεις, κρυμμένες μεγεθύνσεις και δε συμμαζεύεται. Όπως και οι τρίτες παίζουν σημαντικό ρόλο.

Ένα σημείο που ίσως σε βάλει στο τρόπο σκέψης μας είναι το εξής:

μη μπερδεύεσαι τόσο από αυτό που φαίνεται στην παρτιτούρα, σκέψου ταυτόχρονα και αυτό που ακούγεται. Γι' αυτό μια από τις ερωτήσεις που είχαμε και που αναφέρω στην ανάρτηση είναι το "Πως όμως ακούγεται αυτό;" Σκέψου επίσης ότι ένας βασικός νόμος στην αρμονία είναι αυτός της αδράνειας: Αν δεν προστίθεται κάτι που να αλλάζει το context τότε συνεχίζουμε να έχουμε την ίδια αρμονική ποιότητα.

Επανέρχομαι στο ερώτημά που σου έκανα παραπάνω: Είσαι σίγουρος ότι η σύνδεση στα μέτρα 57-58 είναι VI-I (ή Tp-T, όπως προτιμάς). Μια τέτοια σύνδεση είναι προβληματική (θα μου πεις προβληματικό είναι όλο το σημείο, και θα 'χεις και δίκιο). Παρατήρησε λοιπόν και άκου ταυτόχρονα τα δυο μέτρα 57-58. Εμείς είμαστε σχεδόν 100% βέβαιοι ότι παραμένει η ίδια συγχορδία και έχουμε συνέχεια VI (σολ-σι-ρε-φα), μάλιστα δες πως το κάνει: πρώτες νότες στο 57 είναι σολ-φα, πρώτες νότες στο 58 είναι οι συμπληρωματικές ρε-σι. Το ότι στο σολ έχει παύση δεν σημαίνει ότι εξαφανίζεται από το αρμονικό context καθώς δεν υπάρχει τίποτα που να το ανατρέπει.

Η συνέχεια αύριο.

mahler76 είπε...

οκ το μόνο που κατάλαβα είναι πως κάποιος βλάκας έγραψε ένα αντίστοιχο βιβλίο με "περιτύλιγμα" τον Μπάχ.

Greekteacher είπε...

Παιδιά, ευχαριστώ που μπήκατε στον κόπο να εκφράσετε τις απόψεις σας και να τις δημοσιοποιήσετε. Σήμερα μόλις έπεσε στα χέρια μου το εν λόγω βιβλίο. Σας αναδημοσιεύω στο ιστολόγιό μου http://spoudamata.blogspot.com και σας προσθέτω στη λίστα ιστολογίων μου.