Την απάντηση την έδωσα, νομίζω, σε σχόλιό μου στην ανάρτηση του αγαπητού μάγειρα: ο Schoenberg αποτυγχάνει γιατί λειτουργεί (από σεβασμό και δέος) ως απλός ενορχηστρωτής. Ο Maurice Ravel στην υποδειγματική ενορχήστρωσή του στις Εικόνες από μια Έκθεση του Modest Mussorgsky λειτουργεί ως συνθέτης, δεν ενορχηστρώνει απλώς, βιώνει και επανασυνθέτει το έργο. Το αποτέλεσμα είναι εξίσου Ravel όσο και Mussorgsky.
Η ενορχήστρωση δεν είναι από μόνη της τέχνη, είναι τεχνική. Προκειμένου το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα να είναι ικανοποιητικό δεν αρκεί μια μεταγραφή από ένα Α σύνολο οργάνων σε ένα Β απλώς με βάση κάποιους κανόνες. Όσο βαθιά κι αν είναι η γνώση μας στο αντικείμενο, όσο ενδελεχής κι αν είναι η εργασία μας επάνω σε αυτό, δεν είναι αρκετό. Χρειάζεται η οπτική του δημιουργού, του συνθέτη, που θα λειτουργήσει όχι ως κάποιος που μεταφράζει ή που αναπαλαιώνει αλλά ως κάποιος που γεννάει εκ νέου τη μουσική.
Αυτός είναι και ο λόγος που η ενορχήστρωση του Anton Webern της 6φωνης φούγκας από την Μουσική Προσφορά του J.S. Bach είναι επιτυχημένη και ακούγεται τόσο ευχάριστα. Ο Webern δεν κάνει το λάθος του Schoenberg, δεν επιχειρεί απλά να ενορχηστρώσει τον Bach χρησιμοποιώντας ένα σύνολο που είναι είναι τελείως ξένο προς τη μουσική γλώσσα του Ιωάννη Σεβαστιανού. Επανασυνθέτει ή ―καλύτερα― συνθέτει με αφορμή και υπόστρωμα τον Bach. Μέσω της ενορχήστρωσης και των ηχοχρωματικών προβολών του Webern η συνέχεια των γραμμών του Bach σπάει για να αποκαλύψει μοτιβικά στοιχεία και συσχετισμούς που ενδιαφέρουν τον Webern και που δεν είναι αλλιώς εμφανή. Η αποκρυπτογράφηση μιας προηγουμένως κρυμμένης ομορφιάς. Η ενορχήστρωση ακολουθεί την αισθητική της αυστηρής (υπόδειγμα οικονομίας) και γεμάτης θραύσματα γραφής του Webern: πρόκειται κατά κάποιον τρόπο για ένα σειραϊκό έργο χωρίς σειρές. Το αποτέλεσμα είναι μεγαλοφυές και είναι φυσικά περισσότερο Webern παρά Bach. (Παραβάλετε ―όχι την ενορχήστρωση― την επεξεργασία του Webern στον Bach με αυτή του Adès στον Dowland).
Ακούμε:
- Το πρωτότυπο: Johann Sebastian Bach: Musikalisches Opfer, BWV 1079 — Ricercare a 6. Τσέμπαλο παίζει o Menno van Delft:
- και βεβαίως Bach-Webern: Fuga (Ricercare) a 6 voci aus dem "Musikalischen Opfer". Την Φιλαρμονική της Βιέννης διευθύνει ο Claudio Abbado:
23 σχόλια:
Τελικά φαίνεται πως όσοι ενορχηστρωτές αντιμετώπισαν τα κομμάτια χωρίς δημιουργική φαντασία κατέληξαν σε ατυχή αποτελέσματα. Ο Σαίνμπεργκ ενορχήστρωσε επίσης κομμάτια για όργανο του Μπαχ και τα αποτελέσματα είναι τα ίδια με τον Μπραμς. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η ενορχήστρωση του Στραβίνκυ παραλλαγές χορικού του Μπαχ "Vom Himmel hoch da komm' ich her". Δεν εχω ηχητικό παράδειγμα. Αν κάποιος διαθέτει θα ήταν ενδιαφέρον να το ακούσουμε. Εκεί ο Στραβίνσκυ δεν ενορχηστρώνει απλώς, αλλά επεμβαίνει και στο μουσικό υλικό.
Rowlf, περιμένω την ανάρτηση που υποσχέθηκες: "Μεγαλοπρεπείς ανοησίες σπουδαίων συνθετών".
Αρκετά ενδιαφέροντα όλα αυτά. Όμως σε ένα
(κρίσιμο) σημείο ας είμεθα προσεκτικότεροι: αν
αυτά που γράφεις για την ενορχήστρωση του Βέμπερν
ισχύουν, αυτό σηκώνει μεγάλη συζήτηση... Πάντως
μάλλον ισχύουν για την εκτέλεση του Αμπάντο, και
του Μπουλέζ ακόμη. Δεν ξέρω αν υπάρχει εκτέλεση με
τον Βέμπερν. Οι σύγχρονες εκτελέσεις της 2ης
Σχολής της Βιέννης απέχουν παρασάγκας απ’ τη σκέψη
των συνθετών της.
@μάγειρας
Ο Στραβίνσκι είναι περιπτωσάρα. Η καλύτερη φάση
είναι η ενορχηστρώσεις του σε μαδριγάλια του
Gesualdo, που σχεδόν δεν διαφέρουν από Στραβίνσκι.
Διαθέτω και το "Von Himmel hoch" και τα Gesualdo.
Καθώς η διακίνηση ηχητικού υλικού χωρίς την
έγγραφη άδεια της δισκοφραφικής εταιρείας είναι
παράνομη και τιμωρείται, δεν μπορώ να διαθέσω το
σχετικό υλικό. Η διεύθυνσή μου όμως είναι στη
διάθεσή σου. Άμα τα χνάρια σου έρθουν ποτέ κατά
δω, μπορούμε να συναντηθούμε, να μαγειρέψεις κάνα
μεζέ και να ακούσουμε τις ενορχηστρώσεις του
Στραβίνσκι στο background.
Υπάρχουν και περιπτώσεις που κάποιος είναι σημαντικότερος ενορχηστρωτής παρά συνθέτης, όπως, κατά τη γνώμη μου, ο Boulez. Τα Notations του για πιάνο ποτέ δε με ενθουσίασαν (τα θεωρώ ασκήσεις ύφους του συρμού), αλλά στη μεταγραφή τους για ορχήστρα απογειώνονται. Μεγάλος λαοπλάνος ο Pierre.
@ p=np
Μπορείς να γίνεις πιο συγκεκριμένος; Τι δεν ισχυεί; Δεν είναι επιτυχημένη η ενορχήστρωση; Πιστεύεις ότι ο Webern θεωρούσε ότι αυτός είναι ο τρόπος που πρέπει να ενορχηστρώνεται ο Bach από όλους τους συνθέτες; η προτροπή μου να τον παραβάλλετε με το κομμάτι του Adès πήγαινε σε αυτό που αναφέρει ο Adès για το ποια είναι η πρόθεσή του: "…with the aim of illuminating the song from within…". Θεωρώ ότι και ο Webern κάνει κάτι αντίστοιχο φωτίζει μέσα από τη δική του σκέψη τον Bach.
Το θέμα που προκύπτει από τη συνέχεια του σχολίου σου για τις ερμηνείες των μεάστρων/σολιστών vs. ερμηνείες των συνθετών είναι μεγάλο. Θα μπορούσε να γίνει κάποια στιγμή ξεχωριστή ανάρτηση για να το συζητήσουμε.
@ un certain plume
στην περίπτωση που αναφέρεις ο Boulez είναι έτσι κι αλλιώς ο συνθέτης και του πρωτοτύπου και της 2ης εκδοχής. Ένας συνθέτης ξέρει τι έχει κάνει και μπορεί να δώσει εξίσου καλές διαφορετικές εκδοχές του ίδιου έργου. Όπως αν και γενικά θεωρούμε ότι η ποίηση δεν μεταφράζεται (ότι μια μετάφραση ενός ποιήματος είναι πάντα κατώτερη από το πρωτότυπο), ο ίδιος ο ποιητής αν είναι δίγλωσσος μπορεί να δώσει και στις δυο γλώσσες την εκδοχή του ίδιου ποιήματος εξίσου καλά. Παράβαλε ξανά την περίπτωση του Maurice Ravel αρκετά από τα έργα του υπάρχουν σε δυο εκδοχές μια για πιάνο και μια για ορχήστρα και οι δυο πάντα εξίσου καλές. Αφού ήταν ο συνθέτης ήξερε και τι έκανε.
Πάντως οι Notations δεν ανήκουν άμεσα σε αυτήν την περίπτωση. Οι 12 Notations για πιάνο είναι από τα πρωτόλεια του Boulez. Οι Notations I-IV είναι έργο που έγραψε αργότερα και δεν είναι απλώς ενορχήστρωση του πιανιστικού πρωτοτύπου. Είναι ένα έργο που στηρίζεται στις πρώτες Notations αλλά είναι και αυτό επανασύνθεση και εκτεταμένη επεξεργασία. Σκέψου μόνο πόσο σύντομες είναι οι Notations για πιάνο (οι περισσότερες μερικά δευτερόλεπτα). Μόνο η πρώτη από την ορχηστρική εκδοχή πρέπει να διαρκεί περισσότερο από ότι οι πρώτες 4 για πιάνο μαζί.
Πάντως οι Notations για πιάνο μου αρέσουν εξίσου με τις άλλες, δεν τις θεωρώ του συρμού. Είναι πανέξυπνα γραμμένες και νομίζω ότι είναι ένα έργο που εξηγεί πως ο Boulez έφτασε από την σκέψη του Webern στον ολικό σειραϊσμό (το έργο δεν είναι σειραϊκό αλλά χρησιμοποιεί συγκεκριμένα τμήματα σχεδόν ως pitch class sets, ίσως και πιο αυστηρά από τις ελευθερίες που αφήνουν οι τεχνικές των pcs σε ορισμένες περιπτώσεις).
Το λαοπλάνος τι σημαίνει; Ο Boulez είναι από τους σημαντικότερους συνθέτες της μουσικής πρωτοπορίας. Υπάρχει ένα αμφιλεγόμενο σημείο στην πορεία του που έχει να κάνει με τον δογματισμό με τον οποίο υποστήριξε το σειραϊσμό κάποια περίοδο, αλλά δεν θα τον χαρακτήριζα "λαοπλάνο" γι' αυτό. Πίστευε κάτι και το πίστευε έντονα.
Με το "λαοπλάνος", εννοούσα ότι η φαντασμαγορία του ηχοχρώματος μπορεί να κρύψει καμιά φορά την ένδεια βαθύτερων ιδεών. Η Ιεροτελεστία της Άνοιξης, π.χ., μου αρέσει εξίσου και στην ορχηστρική εκδοχή και σε αυτήν για δύο πιάνα. Βέβαια, θα μου πεις ότι και το ηχόχρωμα είναι ίδιας τάξης μουσική παράμετρος με το φθογγικό υλικό, τις δυναμικές κ.λπ. Αλλά, τα notations, στην πρώτη τους εκδοχή, δεν ενδιαφέρονται τόσο για το ηχόχρωμα όσο για τους συνδυασμούς των φθόγγων, και αυτοί οι συνδυασμοί, αν και -κατά την ταπεινή μου γνώμη- τετριμμένοι, αναβαπτίζονται σε κάτι ανώτερο όταν εκφέρονται από την ορχήστρα.
un certain plume,
συμβαίνει να έχω παίξει και να έχω αναλύσει τις douze notations. Αν δεις την παρτιτούρα, θα καταλάβεις ότι ο Boulez στο συγκεκριμένο έργο ζητά από τον μουσικό πλήθος ηχοχρωμάτων και εκφραστικών λεπτομερειών. Όμως η μουσική αυτή παίζεται συνήθως από πιανίστες της σύγχρονης γαλλογερμανικής σχολής. Σε παραπέμπω στην κριτική μου για αυτό το παίξιμο εδώ το οποίο μπορείς να συγκρίνεις και με το κλασικό παίξιμο της ανατολικής σχολής εδώ.
Αντιλαμβάνομαι τις ενστάσεις σου για το στιλ και τη γραφή αυτής της μουσικής αλλά σε καμία περίπτωση δε θα τη χαρακτήριζα τετριμμένη ή ότι πάσχει από ένδεια βαθύτερων ιδεών.
Πολύ ενδιαφέρον το θέμα της συζήτησης (αν και μισώ
τις συζητήσεις σε blog comment environment). Όπως
φαίνεται από τα σχόλια, είναι πολύ συχνό φαινόμενο
να αναφερόμαστε σε ένα έργο εννοώντας όμως την
εκτέλεση και όχι το έργο καθαυτό (το οποίο είναι
ουσιαστικά άηχο, εν δυνάμει, ιδεατό κτλ κτλ.).
Αυτό θέλω να πω κι εγώ σχετικά με την Φούγκα του
Μπαχ σε ενορχήστρωση Βέμπερν (στο εξής, ΦΜΕΒ).
Δεν ξέρω τι ισχύει για την ΦΜΕΒ, δεν έχω δει την
παρτιτούρα (της ορχήστρας). Υποψιάζομαι όμως
(βάσει συγκρίσεων εκτελέσεων εποχής και συγχρόνων)
ότι ο Βέμπερν, άσχετα αν ήθελε να δείξει κάποιες
γωνίες στη Φούγκα του Μπαχ, έγραψε ένα έργο που,
αν το ακούγαμε όπως θα το ήθελε ο Βέμπερν θα
ακουγόταν πολύ περισσότερο Βέμπερν απ’ότι τώρα
(απ’ ότι δηλ. οι σύγχρονες εκτελέσεις που έχουμε).
Δηλαδή, σκηνοθέτησε τη Φούγκα κάπως σαν τους
σκηνοθέτες που κατηγορούσατε (αν θυμάμαι καλά) σε
προηγούμενη καταχώριση, αλλοιώνοντας τον Μπαχ και
κάνοντας κάτι εντελώς δικό του.
Κι εδώ είναι που την πάτησε (πιστεύω, δεν είμαι
ακόμα σίγουρος, είπαμε, δεν είδα την παρτιτούρα).
Οι σύγχρονοι μαέστροι και μουσικοί αποδίδουν την
ΦΜΕΒ περισσότερο σαν σύγχρονο Μπαχ παρά σαν
Βέμπερν. Τον πληρώνουν με το ίδιο νόμισμα,
καταστρέφοντας τη Βεμπερνικότητα της ΦΜΕΒ χάριν
της Μπαχικότητάς της. Ο Βέμπερν θέλει να μας
δείξει τον Μπαχ μέσα από το σειραϊκό του
καλειδοσκόπιο, και οι σύγχρονο μαέστροι το
«διορθώνουν». Και στο τέλος, εμείς αναφερόμαστε
στην ΦΜΕΒ, έχοντας όμως ένα λάθος είδωλο.
Αυτό θέλω να πω εν ολίγοις.
@ p=np
Τότε νομίζω ότι συμφωνούμε ως προς το τι είναι αυτό το έργο. Όσο για την ερμηνεία του Abbado εμένα μου ακούγεται αρκετά Webern, ο Bach στα αφτιά μου είναι background (ίσως o μαέστρος θα μπορούσε να τονίσει περισσότερο το θρυμματισμένο χαρακτήρα της γραφής και να έχει πιο "γωνιώδη" φρασεολογία, είναι φανερό ότι έχει καταβληθεί ιδιαίτερη προσπάθεια να ακουστεί η συνέχεια των γραμμών της μουσικής, αλλά ακόμη κι έτσι εγώ ακούω Webern). Δυστυχώς την ερμηνεία του Boulez δεν την γνωρίζω.
@ p=np
Τώρα παρατήρησα το άλλο. Δεν κατηγορήσαμε κανένα σκηνοθέτη. Ο Statler είχε αναδημοσιεύσει ένα κείμενο του Νίκου Δήμου που σχολίαζε την προσέγγιση κάποιων σκηνοθετών σε κλασικά έργα. Ίσα ίσα που η κριτική μας σε όσα γράφει ο Δήμου στο κείμενο εκείνο ήταν μάλλον αρνητική.
Αποκαλώ τις notations τετριμμένες, με την έννοια ότι αντηχούν σε αυτές καθαρά οι ρητορικοί τρόποι των βιεννέζων σειραϊστών (για την έννοια του ρητορικού τρόπου, δες μια συνέντευξή του Grisey -συγκεκριμένα την προτελευταία ερώτηση: http://www.angelfire.com/music2/davidbundler/grisey.html).
Παράβαλε για παράδειγμα τον ολότελα διαφορετικό ήχο που πέτυχε την ίδια περίοδο ο Feldman με τις πιανιστικές του μινιατούρες. Εντελώς διαφορετικά σύμπαντα.
@ un certain plume
Οι notations είναι μεταβατικό έργο προς τον ολικό σειραϊσμό, το αναγκαίο ενδιάμεσο βήμα, αυτό έλειπε, να μην "αντηχεί" η 2η βιεννέζικη σχολή. Τα κομμάτια του Feldman της πρώτης περιόδου ασχολούνται με άλλα πράγματα, πχ αυτό που ο Feldman ονόμαζε τα βάρη των ήχων και που καλύτερα ο Ξενάκης επισήμανε για ένα από τα τελευταία έργα του Feldman ως εντυπώσεις της ακουστικής ενέργειας (βλ. αυτό).
Λοιπόν ακριβώς όπως το λες: είναι τελείως διαφορετικές προσεγγίσεις και γι' αυτό καθόλου δεν προσφέρονται για συμπεράσματα για την αξία της κάθε μουσικής. Μπορεί να σου αρέσει το ένα περισσότερο από το άλλο, αλλά τόσο ο σειραϊσμός όσο και οι προσεγγίσεις της Σχολής της Νέας Υόρκης υπήρξαν αναγκαστικές κατευθύνσεις της μουσικής σκέψης στον 20ο αιώνα.
(Ο Grisey είναι σπουδαίος αλλά βρίσκω τόσο την κατηγοριοποίηση όσο και την κατάταξη που κάνει των συνθετών στους μεν και τους δε αφελώς απλουστευτική και μονοδιάστατη)
Νομίζω ότι η βασική φιλοσοφία του ολικού σειραϊσμού δε διαφέρει και πολύ από αυτήν του "απλού" -και οι δυο στηρίζονται στη λατρεία του δωδεκάθεου, που έλεγε και ο Ξενάκης. Άλλωστε, στο "Mode de valeurs et d'intensités" κρύβονται εν σπέρματι όλες οι μετέπειτα επινοήσεις του Boulez. Με αυτή την έννοια, δεν τον θεωρώ και τόσο αυθεντικό δημιουργό, σε αντίθεση με έναν Feldman ή έναν Ξενάκη, που η σκέψη τους είχε λιγότερους προγόνους.
Ενδεχομένως να αντιλαμβάνομαι διαφορετικά από τον/ την un certain plume την έννοια του αυθεντικού - αλλά σε κάθε περίπτωση την διαχωρίζω από τον "αριθμό των προγόνων". Η γραφή σε ένα προϋπάρχον στυλ στερεί από το δημιουργό της την αυθεντικότητα; Ίσα-ίσα που η δημιουργία σε ένα προϋπάρχον (και όχι προδιαγεγραμμένο) πλαίσιο παρουσιάζει ακόμη μεγαλύτερη δυσκολία στην ανάδειξη της αυθεντικότητας.
Un certain plume,
ως προς αυτό μάλλον θα συμφωνήσω. Με την έννοια ότι ο σειραϊσμός αποδείχθηκε κατά κάποιον τρόπο αδιέξοδος (τα αναθέτουμε όλα στη σειρά. Και μετά τι;). Ο Boulez είναι ένα πολύ σημαντικό σημείο μιας πορείας, μιας παράδοσης. Ο Ξενάκης, ο Cage κτλ είναι σημαντικοί γιατί στάθηκαν απέναντι σε αυτή την παράδοση, πολύ συχνά κριτικά σαν να ξεκινούν από την αρχή. Αλλά νομίζω ότι και οι δυο πλευρές έχουν την αξία τους, εξάλλου πλέον και ο Feldman και Boulez είναι παράδοση.
Επιπλέον και σε σχέση με αυτό που λέει κι ο Statler, νομίζω ότι ο/η un certain plume αδικεί και ισοπεδώνει το αισθητικό/μουσικό αποτέλεσμα των έργων του Boulez. Δηλαδή τι σχέση έχει ως ακουστικό αποτέλεσμα πχ το σφυρί χωρίς αφέντη με τον Webern; ακόμα και με την Mode de valeurs et d' intensités;
Στα δικά μου αφτιά πάντως ακούγονται εξίσου θραυσματικά και pointillistic (δεν ξέρω πώς μεταφράζεται αυτό στα ελληνικά).
Δεν ισοπεδώνω τον Boulez, μερικά του έργα μου αρέσουν πολύ, π.χ. το "Μessagesquisse".
Μπορούμε να τα πούμε "στιγματιστικά" ή "χαρακτηριζόμενα από στίγματα"; Και ισοπέδωση δεν σημαίνει υποτίμηση της αξίας του έργου του παρά απλή ένταξή του, άνευ άλλων προϋποθέσεων και χωρίς αναγνώριση της αυθεντικότητάς του στην παράδοση του σειραϊσμού.
Στα Ελληνικά συνηθίζουμε να το αποδίδουμε ως στικτή ή στικτική γραφή/ύφος κτλ Εγώ βρίσκω σημαντικές διαφορές από συνθέτη σε συνθέτη. Αλλιώτικη είναι η γραφή του Boulez, αλλιώτικη η στίξη του Cage όπου κάθε ήχος περιβάλλεται από την σιωπή που όπως λέει πολύ ποιητικά τον εγκυμονεί, αλλιώτικη η granular στίξη του Ξενάκη κτλ
Πάντως χαίρομαι που σου αρέσουν έστω και κάποια έργα του Boulez. Και σε μας αρέσει και ο Boulez και ο Ξενάκης και ο Cage και ο Feldman και πάρα πολλοί άλλοι. Ελπίζω ότι κάποια στιγμή θα τους πιάσουμε έναν έναν και θα τους συζητήσουμε.
Θα είναι η νέα σειρά άρθρων με τίτλους: "Σας αρέσει ο Brahms;" (αναφορά στη γνωστή ταινία) και με αντικατάσταση στο όνομα του συνθέτη. Δεν την έχουμε σχεδιάσει ακόμη, ωστόσο είναι μια από τις πολλές ιδέες για το μπαλκόνι. Ο Waldorf, που είναι μάνα σ' αυτά, ετοιμάζεται για μια πρώτη συμβολή του.
Να γράψετε και για τη Misato Mochizuki! Είναι μια πρόσφατη ανακάλυψή μου και πολύ μου αρέσει. Ο Boulez μπροστά της δεν πιάνει μία :P
Ευχαριστούμε για την υπόδειξη, δεν την ξέρουμε, αλλά θα την ψάξουμε.
@Rowlf
τελικά δεν χρειάζεται να κάνω την ανάρτηση που έλεγα. Το κάνατε μια χαρά εδώ.
Καταλαβαίνω και συμφωνώ με τα κριτήρια που βάζεις ως προς την ενορχήστρωση. Στην περίπτωση του Stokowski και του Vivaldi που συζητάμε στο μπλόγκ μου δεν μπορώ να καταλάβω γιατι δυστυχώς δεν έχω τις γνώσεις, αν πληρούνται αυτά. Προφανώς από την αντίδρασή σου πιστεύεις πως ΔΕΝ. Ελπίζω και ο φίλος fritz να δεί την ανάρτηση και να σχολιάσει.
Καλό βράδυ
Δημοσίευση σχολίου