Δυο ταχυτήτων

[Το κείμενο που ακολουθεί στο μεγαλύτερο βαθμό του είναι μια σύνοψη της εισαγωγής του βιβλίου του David Stubbs, Fear of Music: Why people get Rothko but don't get Stockhausen, το οποίο και σας προτείνω. Όσο μπόρεσα μετέφερα τα παραδείγματα στον ελληνικό χώρο. Πέρα από τις παρατηρήσεις του Stubbs έχω προσθέσει μερικές δικές μου]

Ο Jackson Pollock και ο αφηρημένος εξπρεσσιονισμός ανήκουν στην ιστορία της τέχνης. Θα σας περνούσε ποτέ από το μυαλό να περιγράψετε τη ζωγραφική του Pollock ως "ληγμένο πείραμα" ή τους καμβάδες του "μουτζούρες";

Μουτζούρα

Ακόμα κι αν κάποιος δεν καταλαβαίνει τι είναι ο αφηρημένος εξπρεσσιονισμός και γιατί ο Pollock έφθασε να φτιάξει τη ζωγραφική που έφτιαξε, έχει γίνει κοινό κτήμα το ότι έτσι είναι η σύγχρονη τέχνη.

Μπορεί κάποτε να βρίσκανε αστεία όλα αυτά και επειδή δεν τα καταλαβαίνανε να φτιάχνανε καρικατούρες όπως ο διάσημος ποιητής Φανφάρας της ελληνικής ταινίας ή κάτι ρόλους παλαβών "μοντέρνων" ζωγράφων που μου έρχονται στο νου τώρα με το Νίκο Ρίζο ή το Σωτήρη Μουστάκα που το μόνο που αξίζανε ήταν για μπογιατζήδες (ο saetiger κάνει σε μια ανάρτησή του μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση για το συντηρητισμό που συχνά κρύβει η σάτιρα ― εγώ απλά σας παραπέμπω στον νεοέλληνα νταβατζή της, Λάκη Λαζόπουλο). Σήμερα πάντως το αστείο έχει αναποδογυρίσει. Δεν είναι ότι ξαφνικά όλοι κατάλαβαν τον Εμπειρίκο, τον Εγγονόπουλο και τον Ελύτη και κοιμούνται με τα ποιήματά τους για προσκεφάλι, κανείς όμως πια δε βρίσκει παλαβά τα ποιήματα της Υψικαμίνου. Το πιθανότερο είναι ότι πια θα δυσκολευτούμε να πάρουμε στα σοβαρά αυτόν που αφελώς θα τολμήσει να εκφράσει την δυσαρέσκειά του για τη σύγχρονη τέχνη και την προτίμησή του στην "κανονική ζωγραφική, ξέρετε… με καραβάκια, σπιτάκια, ποταμάκια και δεντράκια". Ίσα-ίσα έχω την εντύπωση ότι όποιος θα εξέφραζε ανοιχτά μια τέτοια άποψη θα παραδινόταν αυτομάτως στην ειρωνεία και τη χλεύη όσων ενδιαφέρονται για τα εικαστικά.

Η φωτογραφία αμέσως πιο κάτω είναι από ένα κορνιζάδικο στο κέντρο της Θεσσαλονίκης (στην Ίωνος Δραγούμη πάνω από την Εγνατία). Το ειρωνικό σχόλιο του βάνδαλου με το μαρκαδόρο είναι ξεκάθαρο και δείχνει αυτό το αισθητικό αναποδογύρισμα που έχει συμβεί στην κοινή γνώμη από την εποχή του ποιητή Φανφάρα.

(Κανονική) Σύγχρονη Τέχνη

Στη μουσική αυτές οι αλλαγές δε συνέβησαν ποτέ. Η συντριπτική πλειοψηφία δε γνωρίζει καν την ύπαρξη της σύγχρονης μουσικής ή μάλλον θεωρεί σύγχρονη μουσική τη Lady Gaga (το "παράδοξο" ότι η αναλογία εικόνας-ήχου σε αυτό που πουλάει είναι 80% εικόνα και 20% ήχος ας το αφήσουμε για άλλη φορά). Στην δε σπανιότατη περίπτωση που κάποιος τυχαία θα πέσει στη μουσική του Ξενάκη, για παράδειγμα, το αντίστοιχο της παραπάνω φράσης-ανέκδοτο για τη ζωγραφική με τα καραβάκια είναι αυτό που συνεχίζει να παραμένει αυτονόητη και αναμενόμενη αντίδραση· κανείς δε θα παραξενευτεί που ο καημένος δε θα αντέξει, θα σιαχτεί και θα αναζητήσει να ακούσει "κανονική μουσική, ξέρετε… με ρυθμό, μελωδίες…". Ούτε κανείς θα αντιληφθεί ότι μουσικά η αισθητική αυτού που έχει αυτή την αντίδραση έχει μείνει κάτα κάποιον τρόπο κολλημένη στην εποχή των παπούδων μας. Μπορεί ο Pollock να μην θεωρείται πια μουτζούρα, αλλά ο Ξενάκης παραμένει θόρυβος.

[Παρέκβαση: έχει πολύ πλάκα ο τρόπος που ο Σουηδός Μάγειρας ξανά και ξανά μένει εμβρόντητος από την ευκολία με την οποία άνθρωποι που δεν έχουν καμία απολύτως μουσική μόρφωση ή καλλιέργεια εκφράζουν τη γνώμη τους για τη μουσική σαν να είναι ειδήμονες. Συνηθίζει να λέει ο Σουηδός ότι αν ήταν για τη ζωγραφική ή κάποια άλλη τέχνη όλοι αυτοί δε θα μιλούσαν τόσο εύκολα, θα το βούλωναν και λίγο συναισθανόμενοι ότι πάνε να μιλήσουν για πράγματα που δεν έχουν ιδέα]

Όμως το πιο ενδιαφέρον είναι ότι αυτή την πλήρη άγνοια για τη σύγχρονη μουσική τη συναντάει κανείς και σε ανθρώπους που κατά τα άλλα η μόρφωση και η καλλιέργεια τους βγαίνει από τη μύτη. Πραγματικά κάνει μεγάλη εντύπωση αυτή η αναντιστοιχία όσων από τη μια μπορεί να σνομπάρουν πχ τα αμερικανικά μπλοκμπάστερς ως προϊόντα χαμηλής αισθητικής και να μην καταδέχονται τίποτα λιγότερο από Peter Greenaway αλλά την ίδια στιγμή το σύνολο της μουσικής που καταναλώνουν είναι το αντίστοιχο αυτού που σνομπάρουν και απορρίπτουν στις άλλες τέχνες.

Κάποτε οι καλλιτέχνες ήταν ενήμεροι για το τι συμβαίνει και στις άλλες τέχνες πέρα από τη δική τους. Σήμερα η συντριπτική πλειοψηφία των εικαστικών έχει κατάμαυρα μεσάνυχτα για τις εξελίξεις στο χώρο της μουσικής. Η εξαίρεση από τη μια είναι να συναντήσουμε έναν ζωγράφο που να ξέρει ποιος ήταν ο Witold Lutosławski και από την άλλη να συναντήσουμε έναν συνθέτη που να μην ξερει ποιος ήταν ο Francis Bacon. Για να το καταλάβουμε καλύτερα, το αντίστοιχο στο χώρο της σύγχρονης μουσικής θα ήταν μουσικοί που οι γνώσεις και το γούστο τους στα εικαστικά θα περιορίζονταν σε κάτι όπως το ακόλουθο:

Το εικαστικό αντίστοιχο της Madonna

Τα τραγελαφικά με τη σύγχρονη μουσική φτάνουν και σε άλλα υψηλά τεμένη όπως η ψυχανάλυση και η… βαριά διανόηση. Εδώ αξίζει να παραθέσω αυτούσιο το κείμενο από το βιβλίο (βίντεο με το σύνολο του David Toop ανέβασα στην προηγούμενη ανάρτηση):

[Experimental music] is forced to flourish, like hyacinths, in the darkness, its practitioners, when fleetingly observed, imagined to be engaged in some sort of morbidly obscure madness. Writer and musician Clive Bell recalls a recent experience, watching David Toop's Laptop Orchestra, a workshop project organised with students of his, whom he encourages in the practice of improvising on computer processed sounds.

"They were invited to play to an audience of psychoanalysts, down in South London", recalls Bell. "They were from various disciplines — Jung, Lacan, Freud. I knew one of them, so I went down too. The idea was that the Laptop Orchestra would play, then there would be some discussion, then they would play again, so that they could talk about the interaction between the group and see if there was anything interesting happening from a psychological point of view. I think the event perhaps wasn't very well set up because nobody explained at the beginning what the group did. And it soon became clear that this audience, this very nice, highly educated audience hadn't got the foggiest idea what was going on. It was a double whammy of ignorance. Not only were they completely unfamiliar with the idea of free improvisation but they'd never seen anyone make music with a laptop. So they couldn't grasp what might be going on there — which I agree is weird, because you can't see what's physically going on. They couldn't get into it at all. And they started talking about it as if it was very freakish, very marginal behaviour they were witnessing. People were even talking in terms of insanity".

It's comical to think of these psychoanalysts fulminating uncomprehendingly, latter day versions of PG Wodehouse's Sir Roderick Glossop, the Harley Street "nerve specialist" who when greeted with alien high jinks of Bertie Wooster's lively circle of young things, ascribes their behaviour to mental disorder. But sad, also, as it signals the lack of recognition afforded to a vast, legitimate, logical, continuing, creative but attention-starved sphere of human activity.

Marginalia:

• Περιττό να πω πόσο ανόητες είναι διάφορες φτηνές εξυπνάδες του στιλ "σιγά τον Duchamp της μουσικής". Γόνιμος και δημιουργικός διάλογος μεταξύ των τεχνών πάντα υπήρχε και (θέλω να πιστεύω ότι) θα συνεχίσει να υπάρχει. Χαζομάρες αυτού του είδους μπορούν εύκολα να αναποδογυρίσουν (παραμένοντας χαζομάρες), πχ για τον Duchamp "σιγά τον Satie των εικαστικών".  Το μόνο όμως που δείχνουν κάτι τέτοια είναι ένα  έλλειμμα κατανόησης και μια επιφανειακή προσπάθεια επίδειξης.
• Υπάρχουν βέβαια και οι Stuckists (άραγε αυτό πως θα το αποδίδαμε στα ελληνικά; οι "κολλημένοι";), που ευαγγελίζονται την κανονική ζωγραφική, ξέρετε…