Γενοβέφα [quasi Τραγούδια 2.5]

Overture, Op. 81.mp3

Νομίζω ότι μπορούμε να πούμε με ασφάλεια ότι με συνθέτες όπως ο Robert Schumann o γερμανικός ρομαντισμός, το βαρύ πυροβολικό της γερμανικής κουλτούρας, μπαίνει στην ωριμότητά του. Όμως για σημαντικό μέρος της πορείας του ο Schumann δεν ασχολήθηκε με τις μεγάλες φόρμες του ρομαντισμού (συμφωνία, συμφωνικό ποίημα, όπερα). Το πιάνο και όλη η περιπέτεια με τον δάσκαλό του, Friedrich Wieck, η ερωτική σχέση με την κόρη του δασκάλου του και κατόπιν γυναίκα του, Clara Wieck-Schumann, η αντίδραση του Wieck και ό,τι ακολούθησε είναι πασίγνωστο ότι τον σημάδεψαν τόσο προσωπικά όσο και καλλιτεχνικά.

Έτσι η πρώτη και μοναδική του προσπάθεια στην όπερα, η Genoveva που με την εισαγωγή της που έβαλα να ακούσουμε παραπάνω με τον Riccardo Chailly να διευθύνει την Gewandhausorchester έχω ψιλοκολλήσει τελευταία, ήταν στην πρεμιέρα της παταγώδης αποτυχία και μέχρι σήμερα παραμένει ένα ελάχιστα γνωστό έργο που σπανιότατα παρουσιάζεται (πράγμα πολύ περίεργο, αν με ρωτήσετε, γιατί ο Schumman δεν είναι κανένα δευτεροκλασάτο όνομα) ― χαρακτηριστικό είναι ότι στις ΗΠΑ η πρώτη παρουσίαση του έργου έγινε σε συναυλιακή μορφή στη Βοστώνη μόλις το 2005!

Κάποιες περίεργες συμπτώσεις ή όχι και τόσο συμπτώσεις: πριν ξεκινήσει να γράφει τη Γενοβέφα ο Schumann σκεφτόταν ότι θα ήταν ωραίο θέμα για όπερα οι Νιμπελούγκεν ή ο Till Eulenspiegel ή άλλοι τέτοιοι γερμανικοί/σκανδιναβικοί μύθοι· λίγο αργότερα ο Wagner θα προσπαθήσει να τον αποτρέψει να ολοκληρώσει τη Γενοβέφα γιατί, λέει, το λιμπρέττο που είχε γράψει ο ίδιος ο Schumann ήταν χάλια, ο Schumann τα πήρε και οι σχέσεις τους ψυχραίνουν, λες και το χάλια λιμπρέττο εμπόδισε άλλες όπερες να παίζονται και να ξαναπαίζονται ― υποθέτω πάντως ότι αν ζούσαν σήμερα αμφότεροι θα κάναν όπερα τον Harry Potter ή τον Άρχοντα των δαχτυλιδιών.

Ποιος όμως είναι ο μύθος της Γενοβέφας; Και γιατί μοιάζει λιγουλάκι ύποπτος ο Wagner στην προθυμία του να βγάλει σκάρτο το λιμπρέττο του Schumann;

Η Γενοβέφα, Geneviève γαλλιστί, είναι τρόπον τινά το αρχέτυπο της αγνής και αθώας που κατηγορείται αδίκως και πληρώνει κάτι που δεν έκανε. Η Geneviève de Brabant λέγεται ότι ήταν σύζυγος του Siegfried και κατηγορήθηκε ψευδώς για απιστία από τον Golo (γαλλ. Golaud). Καταδικάστηκε σε θάνατο (έλεος δηλαδή, για ένα ― ανύπαρκτο κιόλας ― πήδουλο) αλλά ο δήμιος της τη λυπήθηκε (του έκανε ματάκια, ήταν βλέπετε σεμνοτσαχπίνα, επικοινωνιακή και έγραφε στο γυαλί). Για έξι χρόνια έζησε κυνηγημένη μέσα σε μια σπηλιά μεγαλώνοντας το γιο της με τη βοήθεια ενός ελαφιού (μα τέτοια μπαρμπούτσαλα μόνο σε όπερες θα μπορούσαν να κάνουν καριέρα). Στο μεταξύ ο Siegfried κατάλαβε την πλεκτάνη του Golo (τόσο βόδι κι αυτός, έξι χρόνια να το πάρει πρέφα) και μια μέρα κυνηγώντας βάλθηκε να σκοτώσει το ελάφι της Γενοβέφας. Έτσι βρήκε και πάλι την καλή του και έζησαν αυτοί καλά και μας τα νεύρα μας.

Θα βρείτε ως συνήθως διάφορες παραλλαγές του μύθου. Ο μύθος της Γενοβέφας βασίζεται στην ιστορία της Marie de Brabant, συζύγου του Λουδοβίκου του 2ου, Δούκα της Βαυαρίας. Ο σύζυγός της την είχε κατηγορήσει για απιστία, καταδικάστηκε και στις 18 Ιανουαρίου του 1256 αποκεφαλίστηκε. Όταν αποδείχθηκε το λάθος ο Λουδοβίκος εξαναγκάστηκε σε αυτομαστίγωμα.

Χρειάζεται να θυμίσω την ομοίως κουλή υπόθεση του Lohengrin και την παραλλαγή του μύθου που χρησιμοποίησε ο Wagner με την Elsa να κατηγορείται αδίκως για ένα φόνο που δεν έκανε (το στοιχείο αυτό δεν υπάρχει στην αρχική εκδοχή του μύθου); Ο Lohengrin πάντως γράφτηκε με διαφορά φάσης από την Genoveva.

Πέρα από τον Schumann (και τον Wagner ?) με το θέμα της Γενοβέφας έχουν ασχοληθεί κι άλλοι. Ο Offenbach έχει γράψει μια οπερέτα, ο Satie μια "σύντομη κωμική όπερα σε ένα σοβαρό θέμα" και των δυο τα έργα με τον ίδιο ακριβώς τίτλο Geneviève de Brabant (υλικό από το έργο αυτό του Satie είναι το πολύ γνωστό στη μορφή του για σόλο πιάνο Poudre d'or). Δεν αποκλείω να υπάρχουν αρκετοί ακόμα. Το θέμα φυσικά δεν απασχόλησε μόνο μουσικούς αλλά αυτοί με ενδιαφέρουν εδώ. Υπάρχει πάντως μια, νομίζω, άκρως ενδιαφέρουσα συνέχεια σε όλη την ιστορία που σχετίζεται εν μέρει με το μύθο της Γενοβέφας, εν μέρει με το μύθο του Κυανοπώγωνα, την όπερα, τον Wagner ως υπόδειγμα οπερατικής γραφής και προσέγγισης και σχεδόν συμπτωματικά αλλά τελείως περιφερειακά με το προαναφερθέν έργο του Satie. Με αυτή την μάλλον αναπάντεχη συνέχεια θα ασχοληθώ στην τρίτη ανάρτηση για τα τραγούδια που θα ακολουθήσει (θεωρείστε αυτή την ανάρτηση μια αναγκαία εισαγωγή).

Όσο για το δίλημμα Schumann oder Wagner προσωπικά απαντώ Schumann δαγκωτό! Όχι για τη Genoveva που πέρα από την εισαγωγή της δεν έχω βρει και δεν έχω ακούσει, αλλά για τα lieder του. Αλλά αυτή είναι έτσι κι αλλιώς, με κάποιες εξαιρέσεις βέβαια, η απάντησή μου στο δίλημμα όπερα ή τραγούδια.

Μπορεί ο Schumann να μην πέτυχε στην όπερα, αλλά τραγούδια σίγουρα ήξερε να γράφει. Σας αφήνω με μερικά από τα πιο ωραία, κατά τη γνώμη μου, τραγούδια που γράφτηκαν ποτέ σε μια εκτέλεση που πολύ δύσκολα θα μπορέσει να ξεπεραστεί (προσφορά του μάγειρα). Ο Dietrich Fischer-Dieskau και ο Alfred Brendel σε μερικά από τα Dichterliebe. Τα διαμάντια αυτά με χορταίνουν μουσικά πολύ περισσότερο από τις όπερες του Wagner.

Dichterliebe, op. 48 Im wunderschönen Monat Mai.mp3

Dichterliebe, op. 48 Die Rose, die Lilie, die Taube, die Sonne.mp3

Dichterliebe, op. 48 Ich will meine Seele tauchen.mp3

Dichterliebe, op. 48 Das ist ein Flöten und Geigen.mp3

Dichterliebe, op. 48 Hör' ich das Liedchen klingen.mp3