16/3/09

Charisma X

Κατάφερα και βρήκα χρόνο να παρακολουθήσω χθες το πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ της Έφης Ξηρού για τον Γιάννη Ξενάκη με τίτλο "Charisma X". Το φιλμ προβλήθηκε στα πλαίσια του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Μετά το τέλος της προβολής ακολούθησε συζήτηση με τη σκηνοθέτρια, που όμως δεν παρακολούθησα.

Όπως το κατάλαβα πρόθεση της ταινίας ήταν να παρουσιάσει το έργο μέσα από τον άνθρωπο. Υποθέτω ότι μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να είναι πολύ πιο προσιτή και να εξηγεί πολύ καλύτερα τη μουσική του Ξενάκη στο γενικό κοινό που μπορεί να μην είναι εξοικειωμένο με τη σύγχρονη μουσική και για το οποίο συχνά ειδικά ο Ξενάκης μπορεί να μην είναι προσβάσιμος.

Έτσι έγινε προσεκτική επιλογή συγκεκριμένων έργων που κατά κάποιον τρόπο μπορούσαν να συνδεθούν με τον άνθρωπο και τη ζωή του. Πχ μπορεί σύμφωνα με την ταινία να εντοπίσει κανείς μέρος της προέλευσης της αγριότατης δύναμης της μουσικής του συνθέτη σε μνήμες που έχουν να κάνουν τόσο με τον πόλεμο και τα περιστατικά γύρω από τον τραυματισμό του όσο και με μνήμες και νόστο του άγριου ελληνικού τοπίου και φωτός που στερήθηκε ο εξαναγκασμένος σε εξορία Ξενάκης.

Αληθινά και ανθρώπινα και συγκινητικά όλα αυτά και καμιά αντίρρηση δεν έχω για τον τρόπο που επέλεξε να προσεγγίσει τον Ξενάκη η σκηνοθέτης, αλλά δε μπορεί να μην περνάει από το μυαλό μου το ερώτημα αν υπάρχει άλλος σύγχρονος (ή και όχι μόνο σύγχρονος) συνθέτης που το έργο του να μοιάζει τόσο αποκομμένο από την προσωπική ζωή του δημιουργού του.

Αφήνω την ταινία κατά μέρος. Υπάρχουν κάποια πράγματα που κάπως με στενοχωρούν. Στην χώρα αυτή δε μοιάζουμε να έχουμε καταλάβει ότι ο Ξενάκης είναι ένας συνθέτης εξίσου σημαντικός με (αν όχι σημαντικότερος από) τον Bach, τον Mozart, τον Beethoven. Ναι, για συνθέτη αυτού του μεγέθους μιλάμε, ας το καταλάβουμε κάποτε. Όχι, εμείς προτιμούμε κάποιον σαν τα μούτρα μας. Όταν φτάνω να αναλογίζομαι αυτά τα πράγματα άθελα θυμάμαι ως κοντράστ μια σειρά εκδηλώσεων για τον Ξενάκη που είχε επιμεληθεί το ΙΕΜΑ στη Θεσσαλονίκη το 1997 στα πλαίσια της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Ο συνθέτης μας είχε τιμήσει με την παρουσία του, εμείς όχι. Στις δυο πρώτες από τις τέσσερις εκδηλώσεις (η πρώτη ήταν μια παράσταση χορού σε χορογραφία της Έρσης Πίττα που χρησιμοποιούσε το "Légende d'Eer", το έργο που έγραψε ο Ξενάκης για τα εγκαίνια του Centre Georges Pompidou και η δεύτερη ένα ρεσιτάλ πιάνου του Ερμή Θεοδωράκη με όλα τα έργα για σόλο πιάνο του συνθέτη) εκτός από τον Ξενάκη ήταν ζήτημα να ήμαστε στην αίθουσα ακόμη καμιά δεκαριά άνθρωποι. Για την τρίτη συναυλία που ήταν με έργα μουσικής δωματίου επιστρατεύτηκαν για να γεμίσει η αίθουσα οι σύνεδροι κάποιας συνάντησης της Διεθνούς Μουσικής Εταιρείας (ή κάτι τέτοιο, που να θυμάμαι τώρα) που συνέβαινε να συνέρχεται εκείνες τις ημέρες στην πόλη. Έτσι μπορεί οι κλασσικοί μουσικοί να μην καταδέχτηκαν να δείξουν τη μούρη τους αλλά ήρθαν με το ζόρι η Τάνια Τσανακλίδου, ο Κατσαρός και άλλοι Έλληνες και ξένοι συνάδελφοι της ελαφράς μουσικής. Η τέταρτη συναυλία είχε γκραν σουξέ, ήταν με έργα για ορχήστρα (δε θυμάμαι αν ήταν η ΚΟΘ ή η ΔΟΘ που τα κατακρεούργησε) και είχε πέσει σύρμα και οι μουσικοί της ορχήστρας είχαν κουβαλήσει έκαστος το μισό του σόι και γέμισε η αίθουσα. Και όλα αυτά σε μια σειρά επίσημων προγραμματισμένων εκδηλώσεων της Πολιτιστικής που έγιναν για να τιμήσουν τον συνθέτη.

Ελπίζω να μην γίνομαι μίζερος καθώς σας γράφω για όλα αυτά. Είναι πράγματα που με πονάνε. Αν βρίσκεστε στη Θεσσαλονίκη υπάρχει, νομίζω, ακόμα μία προβολή του Charisma X που μπορείτε να προλάβετε, την Τρίτη 17 Μαρτίου. Αν ο Ξενάκης και το έργο του μοιάζουν απρόσιτα, ίσως η ταινία να σας βοηθήσει να αρχίσετε να καταλαβαίνετε κάποια πράγματα για τη συγκλονιστική μουσική του. Αν πάλι γνωρίζετε και αγαπάτε τη μουσική του νομίζω ότι έχει μεγάλο ενδιαφέρον να παρακολουθήσετε τόσο το σπάνιο αρχειακό υλικό όσο και συνεντεύξεις ανθρώπων που γνωρίζουν καλά τη μουσική και τον άνθρωπο. Αν πάλι είστε στην Αθήνα μπορείτε να επισκεφτείτε στο Ωδείο Αθηνών μια εγκατάσταση πολυμέσων για τον Ξενάκη και τη μουσική του που συνδιοργανώνουν το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και το ΙΕΜΑ. Η έκθεση αυτή θα διαρκέσει ως τις 30 Ιουνίου.

Ακούμε το προαναφερθέν έργο, παραγγελία για τα εγκαίνια του Centre Georges Pompidou, "Ο μύθος του Ηρός":

7 σχόλια:

Ρωμανός Σκλαβενίτης-Πιστοφίδης είπε...

Καλημέρα!
Δεν τον είχα υπόψη μου τον Ξενάκη, είναι η αλήθεια...
Άκουσα το κομμάτι για το Pompidou και, ενώ γενικά δε μου άρεσε, ειδικά γι'αυτό για το οποίο δημιουργήθηκε είναι, νομίζω, ιδανικό. Είναι το ίδιο μοντέρνο με την κτιριακή εγκατάσταση και μου θυμίζει έντονα μουσική επένδυση γλυπτών εγκαταστάσεων στην Tate στο Λονδίνο.
Ανήκει, όμως, στο είδος της μουσικής που δε θα άκουγα ποτέ στο σπίτι μου, λόγου χάρη.
Υπάρχει κάτι πιο μελωδικό και λιγότερο ''ηλεκτρονικό'' του Ξενάκη;

Rowlf είπε...

Γεια σου Σ.Π.Ρ.
Ο Ξενάκης είναι από τους πιο αγαπημένους μου συνθέτες και τον ακούω παντού (το καλύτερο βέβαια ήταν στο στρατό όπου βάζοντας Ξενάκη ή Luciano Berio ξυπνούσε σε δευτερόλεπτα έντρομος όλος ο θάλαμος, τρελή επιτυχία, το πιο άμεσο εγερτήριο!).

Λιγότερο ηλεκτρονικά έργα του θα βρεις, είναι πολυγραφότατος, περισσότερο μελωδικά, μάλλον όχι (τουλάχιστον όπως νομίζω ότι το εννοείς). Ίσως με την εξαίρεση κάποιων πρώιμων έργων του που ακούγεται περίπου σαν Bartok. Η υπόλοιπη μουσική του από τις "Μεταστάσεις" κι έπειτα δε μοιάζει με κανέναν άλλο συνθέτη.

Οι δε μελωδίες είναι κάτι που καθώς συναρτώνται με άλλες μουσικές παραμέτρους και κυρίως την αρμονία, σε μεγάλο μέρος της μουσικής του 20ου αιώνα είτε πήραν μορφές τέτοιες ώστε να μην αναγνωρίζονται ως "μελωδίες" είτε θεωρήθηκε ότι είναι μια εξαντλημένη πλευρά της μουσικής γραφής που σχετιζόταν με παλιότερες τεχνικές και αναζητήσεις και ως τέτοια οι συνθέτες συνειδητά απέφυγαν.

Η έλλειψη μελωδιών πρέπει να είναι ένα από τα στοιχεία που δυσκολεύουν τους ακροατές να παρακολουθήσουν σύγχρονη μουσική. Δεν έχουν από που να πιαστούν. Χρειάζεται να "εκπαιδευτεί" κανείς να επικεντρώνει και να απολαμβάνει και άλλες παραμέτρους του μουσικού φαινομένου.

Πάντως θα σου πρότεινα αν είναι να ξεκινήσεις με τον Ξενάκη να πιάσεις τα έργα για κρουστά. Βρες τα Rebonds a & b, την Psappha , τις Pléiades.

Κάποια υπάρχουν και στο YouTube:

Rebonds b
Psappha
Pléiades: IV. Peaux

Rowlf είπε...

Διαβάζω αυτό που έγραψα και μοιάζει σαν οι συνθέτες να μην γράφουν μελωδίες από αντίδραση. Δεν είναι έτσι ακριβώς, απλά οι αναζητήσεις έχουν ξεφύγει από αυτό το πλαίσιο.

Ρωμανός Σκλαβενίτης-Πιστοφίδης είπε...

Τα άκουσα... Αν εξαιρέσω το rebonds που πραγματικά μου άρεσε πολύ, τα υπόλοιπα ούτε καν τα αντέχω! χαχα
Τα λαμβάνω ως θόρυβο!!!
Είναι εξωφρενικό το πώς η τέχνη προκαλεί τόσο διαφορετικά συναισθήματα!!!
Αυτό που εσύ λατρεύεις εγώ αδυνατώ να το ακούσω ολόκληρο!!
Χαίρομαι, πάντως, που τον ανακάλυψα, γιατί πρέπει να είναι πολύ σπουδαίος συνθέτης, ανεξάρτητα από τη δική μου άποψη.
Άλλωστε, ζήλεψα το rebonds και θα ήθελα να το παίζω κι εγώ!

Rowlf είπε...

:-)

Πάντως και ο θόρυβος είναι ήχος και μπορεί να σημαίνει πολλά και διάφορα. Πχ όχι μόνο ήχος που περιέχει όλες τις συχνότητες (καλά όχι όλες αλλά τέλος πάντων ένα αρκετά σύνθετο και πυκνό φάσμα) αλλά και οποιοσδήποτε ήχος που έχει τέτοιο βαθμό πολυπλοκότητας που δεν μπορούμε να τον διαχειριστούμε, υπάρχει κορεσμός κτλ Από αυτή την πλευρά ο Ξενάκης συχνά κάνει θόρυβο, αλλά ο θόρυβος έτσι κι αλλιώς δε διαχωρίζεται πια από τους "μουσικούς" ήχους, είναι κι αυτός μουσική. Μπορεί σε έναν θόρυβο να συμβαίνουν πολύ ενδιαφέροντα πράγματα.

Parsifal είπε...

Me agaph:

Xenakis sto Barbican, 7 March 2009

Christian Lindberg (trombone)
Rolf Hind (piano)
BBC Singers
BBC Symphony Orchestra
Martyn Brabbins (conductor)
Stephen Betteridge (conductor)

http://rapidshare.com/files/208039244/Xenakis.zip

Rowlf είπε...

Parsifal,
είσαι καταπληκτικός!
Πολλά ευχαριστώ.

Κάποια από τα έργα δεν τα ήξερα. Οι δε εκτελέσεις υπέροχες. (αχ με κατέστρεψες, έπρεπε να έχω πάει για ύπνο και καθόμουν να τα ακούσω).

Και πάλι ευχαριστώ!