Μαγεία και συγκίνηση

Samuel Barber: Adagio for strings

To Adagio για έγχορδα του Samuel Barber είναι μια από τις σπάνιες περιπτώσεις που μια εξαιρετικά απλή ιδέα είναι αρκετή από μόνη της. Ομολογώ ότι δε μπορώ να εξηγήσω τι είναι αυτό που φτιάχνει το τόσο δυνατό αποτέλεσμα αυτής της μουσικής. Κοιτώντας το κομμάτι τυπωμένο στο χαρτί μοιάζει σχεδόν αστείο, σα να είναι θέμα αρμονίας. Μπορεί κανείς να αναλύσει τη μηχανική του πράγματος ή να αρχίσει να φλυαρεί περιγράφοντας τη μουσική και τα σχετικά με τη ζωή και το έργο του συνθέτη, αλλά όλα αυτά κατά τη γνώμη μου λίγα προσφέρουν ως εξήγηση για το αποτέλεσμα αυτού του κομματιού.

Εκτελέσεις υπάρχουν ουκ ολίγες. Αυτή που προτιμώ είναι με τον Leonard Bernstein να διευθύνει τα έγχορδα της Φιλαρμονικής του Los Angeles. Μέχρι στιγμής ελάχιστα έχουμε ασχοληθεί με τον Bernstein εδώ (ο Statler είχε κάνει κάποια posts αλλά αισθάνομαι ότι δεν τους δώσαμε την προσοχή που τους άξιζε). Ο Bernstein μου αρέσει ακόμα και όταν υπερβάλλει ή μάλλον ειδικά τότε. Έτσι κι εδώ, το tempo του είναι αρκετά αργό*, αλλά ακριβώς για αυτό λειτουργεί τόσο καλά. Στα χέρια κάποιου άλλου τόσο αργό tempo θα κατέστρεφε κάθε αίσθηση συνέχειας. Όμως ο Bernstein καταφέρνει με αυτόν τον τρόπο να δώσει περισσότερη ένταση στη μουσική, δεν αφήνει τους μουσικούς του να πέσουν ούτε στιγμή. Είναι τόσο αργό που όταν πχ έρχεται η κορόνα στην κορύφωση έχεις την εντύπωση ότι η συγχορδία δε θα τελειώσει ποτέ, θα μείνει για πάντα εκεί ψηλά να αιωρείται ηλεκτρισμένη. Όταν μετά η μουσική σωριάζεται άδεια από κάθε ίχνος ενέργειας, λόγω του αργού tempo η αντίθεση έχει γίνει ακόμα πιο έντονη, πιο δραματική.

Ο Σ.Π.Ρ. βρίσκει “μαγικά” κάποια πράγματα που δεν ξέρει πως δουλεύουν. Δεν ήθελα να του το χαλάσω ―και νομίζω ότι δεν το έκανα― αλλά καλώς ή κακώς σε αυτές τις περιπτώσεις λειτουργούν τα αντανακλαστικά μου. Αισθάνομαι συχνά ότι ο χώρος των τεχνών έχει υποκαταστήσει σε ένα βαθμό τις θρησκείες. Ενώ έχουμε απομυθοποιήσει τις θρησκευτικές μαγικές δοξασίες, δεν συμβαίνει το ίδιο με τις τέχνες που παραμένουν ένας χώρος που σε μεγάλο βαθμό αυτό το μαγικό και ανεξήγητο είναι θεμιτό και ζητούμενο. Το ότι δεν καταλαβαίνουμε είναι ο λόγος που μας αρέσουν. Αυτό εννοούμε όταν λέμε πχ “αυτή η μουσική με μαγεύει”, παραδεχόμαστε ότι δεν καταλαβαίνουμε και ίσως ότι θέλουμε να μην καταλαβαίνουμε. Καθώς είναι το αντικείμενό μου, το να μην καταλαβαίνω με ενοχλεί, το θεωρώ ελάττωμα. Πρέπει να καταλάβω.

Ο Daniel J. Levitin στην εισαγωγή του βιβλίου του This is your brain on music—The science of a human obsession (το οποίο σας προτείνω να διαβάσετε) περιγράφει τον παράλληλο βίο των τεχνών και των επιστημών και μιλάει για το φόβο μήπως η ενασχόληση, η μελέτη ενός αντικειμένου καταστρέψει τη μαγεία που το τυλίγει.

A feeling my students often confide to me is that they love life and its mysteries, and they’re afraid that too much education will steal away many of life’s simple pleasures. Robert Sapolsky’s students have probably confided much the same to him, and I myself felt the same anxiety in 1979, when I moved to Boston to attend the Berklee College of Music. What if I took a scholarly approach to studying music and, in analyzing it, stripped it of its mysteries? What if I became so knowledgeable about music that I no longer took pleasure from it?

I still take as much pleasure from music as I did from that cheap hi-fi through those headphones. The more I learned about music and about science the more fascinating they became, and the more I was able to appreciate people who are really good at them. Like science, music over the years has proved to be an adventure, never experienced exactly the same way twice. It has been a source of continual surprise and satisfaction for me.

---

* Βλέπω τις διάρκειες διαφορετικών εκτελέσεων του κομματιού στο iTunes. Μέσος όρος 8 λεπτά (αρχίζουν από 7’ έως 9’ οι πιο αργές). Εδώ ο Bernstein το κάνει λίγο περισσότερο από 10’.