Τι έχουν τα έρμα

Ο μάγειρας στην προηγούμενη ανάρτηση ανάμεσα στα άλλα αναρωτιέται γιατί κλασικά εκπαιδευμένοι μουσικοί όταν πάνε να παίξουν έργα σύγχρονης μουσικής που είναι η φυσική συνέχεια της κλασικής πολύ συχνά αποτυγχάνουν και συμπεριφέρονται ως ερασιτέχνες. Κάποιους λόγους αναφέρω σε σχόλιο μου στην ανάρτηση του Σουηδού, αλλά μιας και το έπιασε το θέμα ο μάγειρας ας πω (ξανά) κι εγώ το μακρύ και το κοντό μου.

Ο πιο απλός λόγος είναι ότι συχνά δεν ξέρουν καν να διαβάσουν τις παρτιτούρες αυτής της μουσικής. Και δεν αναφέρομαι τώρα σε τίποτα αινιγματικές γραφικές σημειογραφίες σαν αυτές που έφτιαξαν ο Sylvano Bussotti ή ο Ανέστης Λογοθέτης.

Αν έχεις μείνει στη σημειογραφία των μέσων του 19ου αιώνα και σου βάλουν μπροστά ακόμα και ένα σημειογραφικά συντηρητικό έργο όπως οι douze notations του Boulez δε θα ξέρεις τι να κάνεις με αυτό.

Ακραία περιστατικά:

Ένα από τα υποτίθεται καλύτερα σύνολα που έχουμε, η Καμεράτα, είχε αναλάβει πριν κάποια χρόνια να ετοιμάσει τα έργα για τα Εργαστήρια Σύγχρονης Μουσικής που διοργάνωνε το ΜΜΑ, στις παράλληλες εκδηλώσεις των εργαστηρίων είχαν προγραμματιστεί κάποιες ακόμα συναυλίες με άλλα σύγχρονα έργα που επίσης είχε αναλάβει η Καμεράτα. Μουσικοί συνηθισμένοι να παίζουν Mozart βρέθηκαν ξαφνικά έξω από τα νερά τους, έπαθαν overdose συγχρονίλας και κυριολεκτικά καρακαταφρίκαραν. Υπήρξαν έντονες αντιδράσεις: μουσικοί σε νευρική κρίση να κλαίνε, να σκίζουν και να ποδοπατούν τις πάρτες στα παρασκήνια μετά τις συναυλίες, κατά τις πρόβες να συμπεριφέρονται με τον πιο αντιεπαγγελματικό τρόπο: να πηγαίνουν με τις πάρτες στον Τσούχλο και να του κατηγορούν τους συνθέτες ότι δεν ξέρανε τι γράφανε, στις πρόβες που ήταν παρόντες οι συνθέτες να τους επιτίθενται φραστικά και γενικά να συμπεριφέρονται με απαξιωτικό και προσβλητικό τρόπο. Ήταν κάτι περισσότερο από το όσα δεν φτάνει η αλεπού. Θυμάμαι μουσικό να σηκώνεται και να φωνάζει σε συνθέτη ότι δεν ήξερε ούτε πως γράφεται το crescendo. Δείχνοντας ποιο ήταν το σημείο που ο συνθέτης δεν ήξερε πως να σημειώσει το crescendo αποδείχθηκε ότι δεν ήταν crescendo αλλά η σύγχρονη σημειογραφία όπου με μια ευθεία γραμμή μετά ένα σημάδι δυναμικής τονίζεται η αμετάβλητη ένταση που επιθυμεί για το πέρασμα ο συνθέτης. Κι ένα σωρό άλλα τέτοια φαιδρά.

 Αμετάβλητη ένταση piano που διακόπτεται από πολύ σύντομο cresc-decresc (εν είδει τονισμού)

"στοχαστικό" crescendo, σημειώνεται η κατεύθυνση και η τελική αύξηση της έντασης με ενδιάμεσες αυξομειώσεις

(Τα δυο παραδείγματα είναι από την superformula της οπερατικής επταλογίας Licht του Karlheinz Stockhausen)

Πέρα από την σημειογραφία είναι και το στιλ (για ευκολία τα πιάνω ξεχωριστά αυτά τώρα αλλά στην πράξη είναι αξεδιάλυτα, το στιλ υπονοείται και από την σημειογραφία και το ανάποδο, το στιλ υπαγορεύει και το ποια σημειογραφία θα χρησιμοποιηθεί). Μάλιστα προχωρώ ακόμα περισσότερο, νομίζω ότι και η τυπογραφική-αισθητική εμφάνιση κάποιων μουσικών στοιχείων υπονοεί το στιλ εκτέλεσης. Μικρό παράδειγμα: η στικτική γραφή/στιλ πολλών συνθετών της σχολής του Darmstadt, χαρακτηριστικά αυστηρή και ορθολογική, συνοδεύτηκε από διάφορες σημειογραφικές/τυπογραφικές αλλαγές ανάμεσα στις οποίες και οι λεγόμενες ίσιες σημαίες (straight flags). Η σχεδιαστική/τυπογραφική "λιτότητα" των νέων συμβόλων παραπέμπει στο "γυμνό", καθαρό στιλ εκτέλεσης που χρειάζεται αυτή η μουσική.

Standard Flag / Straight ("Darmstadt" or Universal Edition) Flag

Τα νέα στιλ εκτέλεσης (το εκφραστικό context κάθε στιλ) είναι συχνά έξω από ότι έχει συνηθίσει κάποιος κλασικός μουσικός. Πολύ συχνά θα συναντήσει κανείς αντιδράσεις, μουσικοί να φοβούνται να πιάσουν στα χέρια τους σύγχρονη μουσική με τη δικαιολογία ότι θα χαλάσει η τεχνική τους (δε θα χαλάσει, θα διευρυνθεί). Η προσωπική μου εμπειρία θέλει πιο αρνητικούς και φοβικούς τους τραγουδιστές (ευτυχώς υπάρχουν πάντα εξαιρέσεις). Για να "μη χαλάσει η τεχνική" λοιπόν ή για παρόμοιους λόγους που έχουν να κάνουν με άγνοια ή έλλειψη εξοικείωσης. Έτσι θα ακούσει κανείς ακόμα και από πολύ καλούς κλασικούς μουσικούς, μετριότατες ερμηνείες στο σύγχρονο ρεπερτόριο.

Υπάρχει λοιπόν εξειδίκευση. Κανείς εκπαιδεύεται και μαθαίνει και τις νέες σημειογραφίες και το πως να αντιμετωπίζει σημειογραφικές καταστάσεις που ενδεχομένως να συναντήσει για πρώτη φορά, μαθαίνει το στιλ, τις τεχνικές κτλ και έτσι δεν φρικάρει.

Πρωτοκλασάτες ορχήστρες (πχ Φιλαρμονική του Βερολίνου) όταν παίξουν σύγχρονη μουσική δεν είναι τόσο καλές, όσο άλλες πχ τις διάφορες ορχήστρες της Γερμανικής Ραδιοφωνίας που έχουν παίξει πολύ σύγχρονη. Η Φιλ. του Βερολίνου συγκεκριμένα δυσκολεύεται να αποβάλει τον πολύ στρογγυλεμένο ήχο της που είναι τελείως ακατάλληλος για την περισσότερη σύγχρονη ―ο μάγειρας κι ο Waldorf μου λένε ότι αυτό οφείλεται στη διδασκαλία του Karajan, εγώ όμως αναρωτιέμαι: ακόμα στον Karajan έχουν μείνει; Είναι και αυτό μια αντίδραση του τύπου "μη χαλάσει η τεχνική" (μη χαλάσει αυτό που ξέρουμε ή αυτό στο οποίο είμαστε βολεμένοι). Κι όμως ο τωρινός αρχιμουσικός τους όταν είχε τη Συμφωνική του Μπέρμιγχαμ είχε φτιάξει μια ορχήστρα που ήταν εξαιρετική στο σύγχρονο ρεπερτόριο ― πολύ καλύτερη από ό,τι μπορεί να παίξει η Φιλαρμονική του Βερολίνου. Αυτό για το πόσο βαθιά ριζωμένες μπορεί να είναι κάποιες αντιλήψεις. (Υπάρχουν κι εδώ εξαιρέσεις: η Concertgebouw φαίνεται να τα καταφέρνει εξαιρετικά σε όλα ή σχεδόν σε όλα, αλλά οι Ολλανδοί είναι έτσι κι αλλιώς από άλλο, πολύ ωραίο, ανέκδοτο).

Για αυτούς τους λόγους λοιπόν δημιουργήθηκαν οι ορχήστρες και τα σύνολα σύγχρονης και παλιάς μουσικής.

Υπάρχει πάντως γενικότερο θέμα γύρω από την εκπαίδευση των μουσικών. Ακόμα κι αν κάποιος είναι να παίζει μόνο κλασικό ρεπερτόριο, είναι απαραίτητο να καταλαβαίνει και πέντε πράγματα παραπάνω από τα βασικά από θεωρία, πράγμα που δε συμβαίνει πάντοτε. Αλλά αυτό είναι κάτι που το αφήνω για άλλη φορά.

Γυρνώντας λοιπόν ξανά στο ρεπερτόριο από όπου ξεκίνησαν οι τελευταίες αυτές αναρτήσεις αναρωτιέμαι σε τι βαθμό η ελιπής μουσική/θεωρητική κατάρτιση της πλειοψηφίας των ερμηνευτών (δίπολο δημιουργοί/ερμηνευτές) το επηρεάζει ή αλλιώς πως η όχι πάντοτε ολοκληρωμένη μουσική και αισθητική αντίληψη των εκτελεστών διαμορφώνει το ρεπερτόριο.