20/1/10

Τι έχουν τα έρμα

Ο μάγειρας στην προηγούμενη ανάρτηση ανάμεσα στα άλλα αναρωτιέται γιατί κλασικά εκπαιδευμένοι μουσικοί όταν πάνε να παίξουν έργα σύγχρονης μουσικής που είναι η φυσική συνέχεια της κλασικής πολύ συχνά αποτυγχάνουν και συμπεριφέρονται ως ερασιτέχνες. Κάποιους λόγους αναφέρω σε σχόλιο μου στην ανάρτηση του Σουηδού, αλλά μιας και το έπιασε το θέμα ο μάγειρας ας πω (ξανά) κι εγώ το μακρύ και το κοντό μου.

Ο πιο απλός λόγος είναι ότι συχνά δεν ξέρουν καν να διαβάσουν τις παρτιτούρες αυτής της μουσικής. Και δεν αναφέρομαι τώρα σε τίποτα αινιγματικές γραφικές σημειογραφίες σαν αυτές που έφτιαξαν ο Sylvano Bussotti ή ο Ανέστης Λογοθέτης.




Αν έχεις μείνει στη σημειογραφία των μέσων του 19ου αιώνα και σου βάλουν μπροστά ακόμα και ένα σημειογραφικά συντηρητικό έργο όπως οι douze notations του Boulez δε θα ξέρεις τι να κάνεις με αυτό.

Ακραία περιστατικά:

Ένα από τα υποτίθεται καλύτερα σύνολα που έχουμε, η Καμεράτα, είχε αναλάβει πριν κάποια χρόνια να ετοιμάσει τα έργα για τα Εργαστήρια Σύγχρονης Μουσικής που διοργάνωνε το ΜΜΑ, στις παράλληλες εκδηλώσεις των εργαστηρίων είχαν προγραμματιστεί κάποιες ακόμα συναυλίες με άλλα σύγχρονα έργα που επίσης είχε αναλάβει η Καμεράτα. Μουσικοί συνηθισμένοι να παίζουν Mozart βρέθηκαν ξαφνικά έξω από τα νερά τους, έπαθαν overdose συγχρονίλας και κυριολεκτικά καρακαταφρίκαραν. Υπήρξαν έντονες αντιδράσεις: μουσικοί σε νευρική κρίση να κλαίνε, να σκίζουν και να ποδοπατούν τις πάρτες στα παρασκήνια μετά τις συναυλίες, κατά τις πρόβες να συμπεριφέρονται με τον πιο αντιεπαγγελματικό τρόπο: να πηγαίνουν με τις πάρτες στον Τσούχλο και να του κατηγορούν τους συνθέτες ότι δεν ξέρανε τι γράφανε, στις πρόβες που ήταν παρόντες οι συνθέτες να τους επιτίθενται φραστικά και γενικά να συμπεριφέρονται με απαξιωτικό και προσβλητικό τρόπο. Ήταν κάτι περισσότερο από το όσα δεν φτάνει η αλεπού. Θυμάμαι μουσικό να σηκώνεται και να φωνάζει σε συνθέτη ότι δεν ήξερε ούτε πως γράφεται το crescendo. Δείχνοντας ποιο ήταν το σημείο που ο συνθέτης δεν ήξερε πως να σημειώσει το crescendo αποδείχθηκε ότι δεν ήταν crescendo αλλά η σύγχρονη σημειογραφία όπου με μια ευθεία γραμμή μετά ένα σημάδι δυναμικής τονίζεται η αμετάβλητη ένταση που επιθυμεί για το πέρασμα ο συνθέτης. Κι ένα σωρό άλλα τέτοια φαιδρά.




 Αμετάβλητη ένταση piano που διακόπτεται από πολύ σύντομο cresc-decresc (εν είδει τονισμού)



"στοχαστικό" crescendo, σημειώνεται η κατεύθυνση και η τελική αύξηση της έντασης με ενδιάμεσες αυξομειώσεις


(Τα δυο παραδείγματα είναι από την superformula της οπερατικής επταλογίας Licht του Karlheinz Stockhausen)

Πέρα από την σημειογραφία είναι και το στιλ (για ευκολία τα πιάνω ξεχωριστά αυτά τώρα αλλά στην πράξη είναι αξεδιάλυτα, το στιλ υπονοείται και από την σημειογραφία και το ανάποδο, το στιλ υπαγορεύει και το ποια σημειογραφία θα χρησιμοποιηθεί). Μάλιστα προχωρώ ακόμα περισσότερο, νομίζω ότι και η τυπογραφική-αισθητική εμφάνιση κάποιων μουσικών στοιχείων υπονοεί το στιλ εκτέλεσης. Μικρό παράδειγμα: η στικτική γραφή/στιλ πολλών συνθετών της σχολής του Darmstadt, χαρακτηριστικά αυστηρή και ορθολογική, συνοδεύτηκε από διάφορες σημειογραφικές/τυπογραφικές αλλαγές ανάμεσα στις οποίες και οι λεγόμενες ίσιες σημαίες (straight flags). Η σχεδιαστική/τυπογραφική "λιτότητα" των νέων συμβόλων παραπέμπει στο "γυμνό", καθαρό στιλ εκτέλεσης που χρειάζεται αυτή η μουσική.


Standard Flag / Straight ("Darmstadt" or Universal Edition) Flag

Τα νέα στιλ εκτέλεσης (το εκφραστικό context κάθε στιλ) είναι συχνά έξω από ότι έχει συνηθίσει κάποιος κλασικός μουσικός. Πολύ συχνά θα συναντήσει κανείς αντιδράσεις, μουσικοί να φοβούνται να πιάσουν στα χέρια τους σύγχρονη μουσική με τη δικαιολογία ότι θα χαλάσει η τεχνική τους (δε θα χαλάσει, θα διευρυνθεί). Η προσωπική μου εμπειρία θέλει πιο αρνητικούς και φοβικούς τους τραγουδιστές (ευτυχώς υπάρχουν πάντα εξαιρέσεις). Για να "μη χαλάσει η τεχνική" λοιπόν ή για παρόμοιους λόγους που έχουν να κάνουν με άγνοια ή έλλειψη εξοικείωσης. Έτσι θα ακούσει κανείς ακόμα και από πολύ καλούς κλασικούς μουσικούς, μετριότατες ερμηνείες στο σύγχρονο ρεπερτόριο.

Υπάρχει λοιπόν εξειδίκευση. Κανείς εκπαιδεύεται και μαθαίνει και τις νέες σημειογραφίες και το πως να αντιμετωπίζει σημειογραφικές καταστάσεις που ενδεχομένως να συναντήσει για πρώτη φορά, μαθαίνει το στιλ, τις τεχνικές κτλ και έτσι δεν φρικάρει.

Πρωτοκλασάτες ορχήστρες (πχ Φιλαρμονική του Βερολίνου) όταν παίξουν σύγχρονη μουσική δεν είναι τόσο καλές, όσο άλλες πχ τις διάφορες ορχήστρες της Γερμανικής Ραδιοφωνίας που έχουν παίξει πολύ σύγχρονη. Η Φιλ. του Βερολίνου συγκεκριμένα δυσκολεύεται να αποβάλει τον πολύ στρογγυλεμένο ήχο της που είναι τελείως ακατάλληλος για την περισσότερη σύγχρονη ―ο μάγειρας κι ο Waldorf μου λένε ότι αυτό οφείλεται στη διδασκαλία του Karajan, εγώ όμως αναρωτιέμαι: ακόμα στον Karajan έχουν μείνει; Είναι και αυτό μια αντίδραση του τύπου "μη χαλάσει η τεχνική" (μη χαλάσει αυτό που ξέρουμε ή αυτό στο οποίο είμαστε βολεμένοι). Κι όμως ο τωρινός αρχιμουσικός τους όταν είχε τη Συμφωνική του Μπέρμιγχαμ είχε φτιάξει μια ορχήστρα που ήταν εξαιρετική στο σύγχρονο ρεπερτόριο ― πολύ καλύτερη από ό,τι μπορεί να παίξει η Φιλαρμονική του Βερολίνου. Αυτό για το πόσο βαθιά ριζωμένες μπορεί να είναι κάποιες αντιλήψεις. (Υπάρχουν κι εδώ εξαιρέσεις: η Concertgebouw φαίνεται να τα καταφέρνει εξαιρετικά σε όλα ή σχεδόν σε όλα, αλλά οι Ολλανδοί είναι έτσι κι αλλιώς από άλλο, πολύ ωραίο, ανέκδοτο).

Για αυτούς τους λόγους λοιπόν δημιουργήθηκαν οι ορχήστρες και τα σύνολα σύγχρονης και παλιάς μουσικής.

Υπάρχει πάντως γενικότερο θέμα γύρω από την εκπαίδευση των μουσικών. Ακόμα κι αν κάποιος είναι να παίζει μόνο κλασικό ρεπερτόριο, είναι απαραίτητο να καταλαβαίνει και πέντε πράγματα παραπάνω από τα βασικά από θεωρία, πράγμα που δε συμβαίνει πάντοτε. Αλλά αυτό είναι κάτι που το αφήνω για άλλη φορά.

Γυρνώντας λοιπόν ξανά στο ρεπερτόριο από όπου ξεκίνησαν οι τελευταίες αυτές αναρτήσεις αναρωτιέμαι σε τι βαθμό η ελιπής μουσική/θεωρητική κατάρτιση της πλειοψηφίας των ερμηνευτών (δίπολο δημιουργοί/ερμηνευτές) το επηρεάζει ή αλλιώς πως η όχι πάντοτε ολοκληρωμένη μουσική και αισθητική αντίληψη των εκτελεστών διαμορφώνει το ρεπερτόριο.

6 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

8a epimeinw ligo sto sxolio pou ekana sthn dikia mou anarthsh. Dekta kat' arxhn auta pou grafeis, h shmeiografia einai ena problhma, alla lynetai poly eukola. H didaskalia tou styl, epishs to dexomai pws einai ena problhma, an kai tolmw na isxyristw pws molis sth dikia mas genia exei arxisei na diamorfwnetai ena styl ermhneias ths sygxronhs mousikhs kai pali oxi se oles ths tis ekfanseis.

Oi sygxronoi syn8etes shmeiwnoun poly leptomerestera stis partitoures tis pro8eseis (dior8wste me an kanw la8os se auto). Opote orismena basika pragmata 8a eprepe na einai safh, an kapoios 3eperasei ton skopelo tou na diabasei th shmeiografia. Auta omws pou exw dei kai akousei me kanoun na aporw. Giati otan den thrountai oi stoixeiwdeis odhgies h' akomh kai h elleipsh autwn, tote einai na aporei kaneis poia einai h stash h synolikh twn ermhneutwn apenanti se opoiadhpote mousikh ermhneuoun.

H megalh arrwstia sthn ermhneia ths sygxronhs mousikhs proerxetai apo mia siwphlh paradoxh pws auth h mousikh den einai endiaferousa -poios to eipe; kai giati; kai ti shmainei auto gia auton pou to leei; - opote prepei na th boh8hsoume na ginei. Kai pws 8a to kanoume auto. Aplws paizontas pio ekfrastika, ola espressivo, rit ekei pou nomizoume pws xreiazoume (kai sto 90% twn periptwsewn sigoura den exei grapsei o syn8eths) kai genikws kanontas ola auta ta pragmata pou mas leei to enstikto mas. H sygkekrimenh frash bebaia, etsi mou leei to enstikto mou, einai aplws katagelasth kaia deixnei erasitexnismo. Autes oi blakeies mporei na pernane se orismenous, alla deixnoun aplws epipolaiothta.

Kai ekei akribws anarwtiemai. Apo mousikous pou exoun oloklhrwsei enan kyklo spoudwn, perimeneis na kanoun prwta auta pou leei h partitoura kai meta auta pou nomizoun pws -tous - leei h partitoura. Kai auto to teleutaio den exei na kanei me gnwsh tou styl, alla me basikh stash apenanti sth mousikh. Otan loipon auth h arrwstia den exei apoblh8ei kai synexizei na einai yparkth, tote tromazw gia ton tropo pou proseggizontai kai ta erga tou hdh gnwstou repertoriou.

Rowlf είπε...

Αυτό που γράφεις με το espressivo, vibrato κτλ είναι κάτι που χαρακτηριστικά το κάνουν μουσικοί που δεν έχουν παίξει σύγχρονη μουσική. Επειδή αυτές οι τεχνικές συχνά υπονοούνται στα κλασικά έργα, θεωρούν αφελώς ότι τέτοιου είδους συμβάσεις συνεχίζουν και στα σύγχρονα, ή όπως έγραψα είναι μέρος της τεχνικής (διάβαζε μανιέρας) που έχουν συνηθίσει και τους είναι δύσκολο να αποβάλουν. Μουσικοί που δεν έχουν τον αισθητικό κώδικα της σύγχρονης θα προσπαθήσουν να συμπληρώσουν και να ερμηνέψουν καταστάσεις με αυτό που αυτό που από την εμπειρία τους έχουν να μάθει να θεωρούν σωστό (ήτοι πρόβλημα στιλ: προσθέτω διάφορα εκτελεστικά/ερμηνευτικά τερτίπια της κλασικής στη σύγχρονη γιατί δεν περνάει από το μυαλό μου ότι αυτά μπορεί να έχουν αλλάξει).

Βασικά νομίζω ότι καταλήγουμε και οι δυο σε αυτό που γράφω στις δυο τελευταίες παραγράφους.

Συνεχίζω κάποιες δικές μου σκέψεις:

Έχω περάσει από διάφορους δασκάλους, με την εξαίρεση όσων ειδικεύονταν στο αντικείμενο, οι υπόλοιποι ήταν πάντα αμήχανοι στην καλύτερη, τρομοκρατημένοι στη χειρότερη όταν έφτανε η ώρα της σύγχρονης μουσικής. Μπορούσαν να μιλούν και να αναλύουν και να αναπτύσσουν τις ιδέες τους για τη ερμηνεία στον Μπετόβεν ή τον Σούμαν ή δε ξέρω ποιον με τις ώρες. Όταν δίδασκαν μπορούσαν να μείνουν επί απίστευτα πολύ ώρα να δείχνουν τις πιο λεπτές εκφάνσεις μιας φράσης, και μου μεταδώσανε ακριβώς αυτή την εμμονή στη λεπτομέρεια (νομίζω εξάλλου ότι αυτό είναι ένα από τα κουσούρια που αφήνει το επάγγελμα).

Όταν ερχόταν η ώρα της σύγχρονης μουσικής όλη αυτή η ανάλυση και το βάθος πήγαιναν βόλτα. Σα να μην υπήρχαν. Οι μεγάλες ερμηνείες γίνονται στον Σοπέν αλλά όχι στον Βέμπερν. Υπήρχε η εντύπωση (δεν τολμούσαν να το εκφράσουν ρητά, αλλά το εννοούσαν) ότι ο Βέμπερν και η σύγχρονη μουσική ήταν περισσότερο μια επιφάνεια, δεν υπήρχε αντίστοιχο ερμηνευτικό βάθος. Να παιχτούν σωστά οι νότες, να διεκπεραιωθεί η παρτιτούρα και είμαστε εντάξει.

Αλλά αυτό απλώς δείχνει το μέχρι που φτάνανε. Όταν κάτι δεν το καταλαβαίνεις, δεν έχει και μεγάλο ενδιαφέρον και δεν έχεις να πεις και πολλά πράγματα για αυτό.

Καταλήγουμε σε ένα άλλο πολύ πιο ενοχλητικό συμπέρασμα, τι σημαίνει για έναν ερμηνευτή το ότι δεν μπορεί να καταλάβει τους δημιουργούς της εποχής του; Από άλλον πλανήτη ήρθαν αυτοί; Αυτούς θα έπρεπε να μπορεί να καταλαβαίνει πρώτα-πρώτα, με αυτούς είναι πιο κοντά, με αυτούς έχει περισσότερες κοινές εμπειρίες παρά με τον Χαίντελ και τον Μότσαρτ (το ίδιο ισχύει και για το κοινό). Ο Βιβάλντι και ο Μπραμς είναι πια από άλλον πλανήτη όχι ο Ferneyhough.

Ας κάνω τον παραλληλισμό: φαντάσου στο θέατρο τους ηθοποιούς να δηλώνουν ότι δεν παίζουν Μπέκετ γιατί δεν έχει αντίστοιχο βάθος κι ενδιαφέρον με τον Σαίξπηρ, ότι τα κείμενα της Σάρα Κέην δεν τους εκφράζουν τόσο και δεν τα αισθάνονται τόσο κοντά τους όσο τον Αισχύλο. Κι όμως στη μουσική αυτό συμβαίνει.

Οπότε δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί κανείς: Τι στο διάολο καταλαβαίνουν όλοι αυτοί; Καταλαβαίνουν;

Λοιπόν ναι, συμφωνώ. Όταν λοιπόν η ερμηνεία σου στη σύγχρονη είναι τόσο επιπόλαιη, τίθεται αυτομάτως ερώτημα και για τις πρακτικές και την αντίληψή σου και στην κλασική μουσική.

Rowlf είπε...

Όλα αυτά είναι που με κάνουν να είμαι κάποιες φορές "επιφυλακτικά ενθουσιασμένος" με κάποιους ερμηνευτές (δες πχ το σχόλιό μου στην ανάρτησή σου για τον Καβάκο). Από όσο ξέρω ο Καβάκος φτάνει μέχρι Berg (με διορθώνεις αν κάνω λάθος). Θα μπορούσε να είναι και χειρότερα, αλλά θα μπορούσε να είναι και πολύ καλύτερα. Είναι το ρεπερτόριο λοιπόν που με κάνει να θεωρώ πιο ολοκληρωμένο μουσικό τον Kremer κι ας σκανδαλίσω με αυτό πολλούς τώρα.

saetiger είπε...

Έχω την εντύπωση ότι η κατηγορία σύγρονη μουσική είναι προβληματική. Μπορούμε άραγε να πούμε ότι ο Βέμπερν, ο Ξενάκης, ο Λίγκετι, ο Μπουσότι και ο Κέιτζ ανήκουν στην ίδια κατηγορία; Ποια είναι τα ειδοποιά χαρακτηριστικά της σύγχρονης μουσικής; Ένας βιολιστής που παίζει έργα του ρομαντικού ρεπερτορίου, ξέρει ότι πρέπει να έχει καλό βιμπράτο. Υπάρχουν αντίστοιχες τεχνικές που να εμφανίζονται εν πολλοίς στα έργα της σύγχρονης μουσικής; Η σημειογραφία των σύγχρονων συνθετών είναι πάνω κάτω κοινή ή ο καθένας γράφει στη δική του γλώσσα; Και ίσως ακόμη πιο σημαντικό. Υπάρχουν έργα με παιδαγωγικό προσανατολισμό, που να βοηθούν τους ερμηνευτές να αναπτύξουν τις συγκεκριμένες τεχνικές κατά τη διάρκεια των σπουδών τους;

Rowlf είπε...

Έχεις δίκιο ως προς το ότι όταν μιλάμε για σύγχρονη μουσική έτσι γενικά βάζουμε μαζί τελείως διαφορετικά πράγματα, αλλά το ίδιο κάνουμε και όταν μιλάμε έτσι γενικά για κλασική μουσική. Γιατί δεν υπάρχει πρόβλημα για το πως θα διαφοροποιηθεί το παίξιμο από τον Μότσαρτ, στον Μπραμς;

Λοιπόν αυτό λέμε κι εγώ και ο μάγειρας. Υπάρχουν και στιλ και τεχνικές και πολύ πιο ακριβείς και συγκεκριμένες σημειογραφίες και παιδαγωγικά έργα και από όλα. Άλλα είναι αυτά που δεν υπάρχουν και δεν αφορούν στους δημιουργούς…

Rowlf είπε...

Με άλλα λόγια το ότι σου φαίνονται πολλά μαζί τα της σύγχρονης (σε αντίθεση με το ότι δε σου φαίνονται πολλά μαζί τα της κλασικής) δείχνει πόσο πίσω είμαστε.