11/1/09

Ο Erik Satie εκ πρώτης όψεως

Με έπιασε και έβαλα να ακούσω σήμερα Satie. Τι απίστευτος συνθέτης! Δεν ξέρω πόσο καλά, ακόμα και σήμερα, έχουμε καταλάβει ποιος ήταν και τι έκανε. Εγώ πάντως αναρωτιέμαι. Δεν είμαι πάντα σίγουρος ότι πραγματικά καταλαβαίνω τη μουσική του, αλλά έτσι κι αλλιώς μου αρέσει.

Μου έχει μείνει ένα περιστατικό από ένα μάθημα prima vista όταν σπούδαζα πιάνο. Η prima vista ήταν η ώρα του παιδιού. Ο ανεκδιήγητος καθηγητής που δίδασκε (υποτίθεται) την ανάγνωση εκ πρώτης όψεως βαριόταν που ζούσε· το μάθημα δεν ήταν ατομικό, μαζευόμασταν όλοι οι πιανίστες της ανωτέρας και περνούσαμε με τη σειρά ένας-ένας να παίξουμε κάποιο κομμάτι. Αυτός που ήταν η σειρά του καθόταν στο πιάνο, ο καθηγητής έβαζε ένα κομμάτι μπροστά του, "δες αυτό και πες μας όταν είσαι έτοιμος", όσο "ετοιμαζόταν" εκείνος, ο καθηγητής έδινε ρεσιτάλ αμπελοφιλοσοφικών αναλύσεων και οι υπόλοιποι το καταδιασκεδάζαμε. "Άντε ακόμα; Έτοιμος; Ξεκίνα!", έπαιζε το κομμάτι, αν πήγαινε καλά, τελείωνε εκεί το πράγμα, αν δεν τα κατάφερνε του έκανε και δυο παρατηρήσεις και καλά τι να προσέξει την άλλη φορά και καθόταν ο επόμενος. Οι περισσότεροι μένανε κι αφού τελείωνε η σειρά τους γιατί γινόταν χαβαλές. Πήγαινε έτσι το μισό απόγευμα.

Σ' ένα μάθημα έφερε να μας βάλει για prima vista κομμάτια του Satie, αν θυμάμαι καλά τη 2η σειρά από τα "Κρύα Κομμάτια", τους "διεστραμμένους χορούς" (αυτά που μοιάζουν με Beatles μόνο που έχουν γραφτεί στα τέλη του 19ου αιώνα, την ώρα που η υπόλοιπη Ευρώπη άκουγε Brahms). Η προσοχή μας αναπόφευκτα στράφηκε στον Satie και τη μουσική του. Όλοι σχολιάσαμε το πόσο περίεργη, διαφορετική και εκκεντρική ήταν. Η συζήτηση κορυφώθηκε και τελείωσε με την παρατήρηση μιας κοπέλας: "…τόσο εύθραυστη μουσική… αυτή η ατμόσφαιρα που φτιάχνει… η νωχελικότητα που έχει… και κάτι τίτλοι… Γυμνοπαιδείες… σίγουρα ήταν αδερφή ο τύπος". Καθώς κανείς δεν φάνηκε να ξέρει, κανείς δεν την διόρθωσε. Εξάλλου ήταν προφανές ότι είχε δίκιο. Μείναμε για λίγο να αναλογιζόμαστε πόσο εύστοχο ήταν το σχόλιό της και μετά η συζήτηση άλλαξε.

Βέβαια o Satie δεν ήταν ομοφυλόφιλος αλλά βρίσκω ενδιαφέρον και κάπως χαριτωμένο το πως διάφορα στερεότυπα βρήκαν το μουσικό τους αντίστοιχο έστω και λανθασμένα.

Συνεχίζοντας την αναφορά στις ενορχηστρώσεις (εμμονή του blog θα καταλήξουν), βάζω να ακούσουμε τρεις εξαιρετικές:

  • την 3η Gnossiene σε ενορχήστρωση του Francis Poulenc (βρίσκω ότι η ενορχήστρωση του Poulenc είναι μια ευρηματική χρήση ηχοχρωματικών προβολών ―παρατηρήστε πως μοιράζει τα όργανα στη μελωδία σχεδόν αποκλειστικά στα ξύλινα πνευστά. Πολύ θα ήθελα να συζητήσουμε αυτή την ενορχήστρωση και το γιατί, ενώ φαίνεται να κάνει τα ίδια με τον Stokowski, πετυχαίνει)

  • και την ταιριαστά "ρουστίκ" (ο ήχος παραπέμπει σε επαρχιακή marching band) ενορχήστρωση του Darius Milhaud στις αινιγματικές μινιατούρες "Πέντε Γκριμάτσες για το Όνειρο Θερινής Νύχτας"


Δε θα μπορούσα να κλείσω διαφορετικά. H Grande Ritournelle από την "Ωραία Εκκεντρική" (σε ενορχήστρωση του ίδιου του συνθέτη).

Την ορχήστρα του Καπιτολίου της Τουλούζης διευθύνει ο Michel Plasson. Η εκτέλεση δε με ενθουσιάζει· ειδικά στις "γκριμάτσες" είναι πολύ πιο μπλαζέ και πλαδαρή από όσο θα την ήθελα (βέβαια σε αυτό ίσως να διαφωνούσε μαζί μου ο Satie).

10 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Τελικά, ο καλύτερος ενορχηστρωτής του Σατί είναι ο ίδιος ο Σατί. Ο Μιγιό μου άρεσε και λιγότερο από όλους ο Ντεμπυσσύ. Είχα ανέκαθεν πρόβλημα με τον τονισμό στην είσοδο του κόρνου αμέσως μετά την πρώτη φράση. Δεν ξέρω γιατί. Κάποια πρόταση γιατρέ μου;

ou ming είπε...

Μα γιατί στη φράση κολλάει το σίδερο. Μου το είχε πει μια μέρα ο Μιγιό με το μαγιό στην είσοδο του τόρνου. Κι αυτό είναι ένα μυστικό που το ήξερα ντεμπιγώ, τώρα το ξέρεις ντεμπισύ.

Rowlf είπε...

Σουηδέ,
μάλλον θα συμφωνήσω αλλά μην ξεχνάς ότι ο Milhaud είχε την πιο εύκολη δουλειά από όλους, ο Debussy την δυσκολότερη (αν και αυτό δεν είναι δικαιολογία). Πάντως από όλο το κομμάτι δε σου αρέσει αυτό που βρίσκω ότι είναι το πιο καλό εύρημα του Debussy. Τονισμό έχει ο Satie, 2 κόρνα έβαλε ο Debussy, το 2ο bouché. Δηλαδή τι άλλο να έβαζε;

Η τελείως κουλή ορχήστρα που έφτιαξε ο Debussy για τις δυο από τις τρεις Γυμνοπαιδείες που ενορχήστρωσε (ενορχήστρωσε και έβαλε να παίζονται με αυτή τη σειρά την 3η και την 1η ―η 2η, έλεγε, ότι δεν προσφέρεται για ενορχήστρωση, για αυτό για να του την σπάσουν την ενορχήστρωσαν αργότερα διάφοροι άλλοι. Η ενορχήστρωση χρονολογείται από το 1896 ―τσέκαρε ημερομηνίες να δεις τι άλλο είχε γράψει τόσο ο ίδιος όσο και ο Satie ως τότε) αποτελείται από 2 φλάουτα, 1 όμποε, ΤΕΣΣΕΡΑ κόρνα, πιάτο σοσπέσο, ΔΥΟ άρπες (που χρησιμοποιούνται μόνο στη 2η ήτοι 1η) και έγχορδα και είναι το απόλυτο ανάποδο της βαγκνερικής/μαλερικής ορχήστρας που ήταν τότε στα ντουζένια της.

Αυτό που μάλλον σε ενοχλεί είναι ότι ενώ ο Satie έχει κρατημένη νότα (ένα τονισμό στην αρχή), ο Debussy κάνει 4 τονισμούς (ένα σε κάθε μέτρο). Αυτό και οι αρπισμοί της 1ης άρπας (οι αρπισμοί της άρπας ―ασχολίαστο) είναι τα δυο σημεία που ξεφεύγει κάπως από το πρωτότυπο.


ou ming,
να υποθέσω ότι το ντανταϊστικό ρεσιτάλ είναι τιμής ένεκεν του συνθέτου;

ou ming είπε...

Ω, ελπίζω να μην το πήρατε στραβά. Ήθελα να σας αφήσω ένα σχόλιο, όμως δεν ξέρω μουσική :(

Rowlf είπε...

ou ming,
ζητώ συγγνώμη, βγήκε αναίτια επιθετική η απάντησή μου. Πολύ μου αρέσανε τα ιστολόγιά σας, μια ματιά που έριξα.

Ο Σατί θεωρείται το πιο κοντινό αντίστοιχο του ντανταϊσμού στη μουσική και αν θυμάμαι καλά προς το τέλος της ζωής του συνεργάστηκε σε κάποια projects με τον Marcell Duchamp και άλλους. Δίνει στις παρτιτούρες του ένα σωρό απίστευτες οδηγίες προς τους μουσικούς. Π.χ. Στα κρύα κομμάτια στη μέση της παρτιτούρας συμβουλεύει τον πιανίστα να μην τρώει πολύ. Όταν ο Ντεμπισί τον κατηγόρησε ότι τα έργα δεν έχουν φόρμα, έγραψε σε απάντηση τα Morceaux en forme se poire (κομμάτια σε σχήμα αχλαδιού). Θεώρησα ότι σχόλιό σας είχε σχέση με όλα αυτά.

Rowlf είπε...

Morceaux en forme de poire (αχ αυτά τα πληκτρολόγια)

Ανώνυμος είπε...

ou ming,

άψογο το σχόλιο. Πολύ το ευχαριστήθηκα. :)

ou ming είπε...

Ουφ! Πήγε η καρυδιά μου στη θέση της.

Ανώνυμος είπε...

Κι εγώ που νόμιζα πως η καρυδιά σου πήγε στη μέση της!

apostolos είπε...

Μπορειτε να αναφερετε οσα cd γνωριζετε συνθετων που διασκευαζουν satie?