Θα αντιγράψω από ένα μικρό τόμο με κείμενά του που εκδόθηκε στα ελληνικά σε μετάφραση της Μαρίας Ευσταθιάδη υπό το τίτλο "Εκτός ήχου" από τις εκδόσεις Καστανιώτη το 1990 (δεν ξέρω αν κυκλοφορεί ακόμα, αν υπάρχει αγοράστε το οπωσδήποτε).
[Οι υπογραμμίσεις με bold υπάρχουν στο τυπωμένο κείμενο]
Εγκώμιο των Κριτικών
Δεν διάλεξα κατά τύχη αυτό το θέμα. Το διάλεξα από ευγνωμοσύνη, γιατί δεν είμαι ούτε αγνώμων, ούτε άγνωστος.
Έδωσα, πέρσι, πολλές διαλέξεις για τη "Νοημοσύνη και Μουσικότητα των Ζώων".
Σήμερα θα σας μιλήσω για τη Νοημοσύνη και τη Μουσικότητα των Κριτικών. Είναι περίπου το ίδιο θέμα, με κάποιες παραλλαγές, εννοείται.
Μερικοί φίλοι μου είπαν ότι το θέμα είναι αχάριστο. Γιατί αχάριστο; Δεν υπάρχει ίχνος αχαριστίας· ή τουλάχιστον δε φαίνεται με την πρώτη ματιά: Θα κάνω λοιπόν ψυχρά το εγκώμιο των κριτικών.
Δεν γνωρίζουμε αρκετά τους κριτικούς· αγνοούμε τι έχουν κάνει, τι είναι ικανοί να κάνουν. Είναι δηλαδή, με λίγα λόγια, το ίδιο παραγνωρισμένοι όπως και τα ζώα, ενώ έχουν όπως κι αυτά τη χρησιμότητά τους. Ναι.
Δεν είναι μόνο οι δημιουργοί της Τέχνης της Κριτικής, αυτής της Τέχνης των Τεχνών, αλλά και οι πρώτοι στοχαστές του Κόσμου, οι ελεύθεροι στοχαστές του καλού κόσμου, θα μπορούσαμε να πούμε.
Άλλωστε και για τον "Στοχαστή" του Ροντέν πόζαρε κάποιος κριτικός. Το πληροφορήθηκα πριν από δυο-τρεις βδομάδες από έναν κριτικό. Αυτό μ' ευχαρίστησε πολύ· πάρα πολύ. Ο Ροντέν είχε αδυναμία στους κριτικούς, μεγάλη αδυναμία…
Οι συμβουλές τους ήταν πολύτιμες, γι' αυτόν, πολύ πολύτιμες, πάρα πολύ πολύτιμες, ανεκτίμητες.
Υπάρχουν τρία είδη κριτικών: αυτοί που είναι σπουδαίοι, αυτοί που είναι λιγότερο σπουδαίοι, αυτοί που δεν είναι καθόλου σπουδαίοι. Τα δυο τελευταία είδη δεν υπάρχουν: όλοι οι κριτικοί είναι σπουδαίοι.
―――
Η εξωτερική εμφάνιση του κριτικού είναι σοβαρή, θυμίζει κοντραμπάσο. Όταν γελάει, γελάει με το ένα μάτι, πότε με το καλό, πότε με το κακό. Αβρός πάντα προς τις Κυρίες, κρατάει τους Κυρίους, διακριτικά σε απόσταση. Με λίγα λόγια προκαλεί δέος αν και η παρουσία του είναι ευχάριστη. Είναι άνθρωπος σοβαρός, σοβαρός σαν Βούδας, σαν χοντρό μαύρο βόδι. Η μετριότητα και η ανικανότητα δεν προσιδιάζει στους κριτικούς. Ένας μέτριος ή ανίκανος κριτικός θα γινόταν περίγελως των συναδέλφων του· θα του ήταν αδύνατο να εξασκήσει το επάγγελμά του, τα ιερατικά του καθήκοντα, ήθελα να πω· δε θα είχε τόπο να σταθεί· όλες οι πόρτες θα ήταν κλειστές γι' αυτόν· η ζωή του θα ήταν διαρκές μαρτύριο, ένα τρομερά μονότονο μαρτύριο.
Ο Καλλιτέχνης είναι ονειροπόλος, ενώ ο κριτικός έχει συνείδηση του πραγματικού, και του εαυτού του επίσης. Ο καλλιτέχνης μπορεί να έχει μιμητές· ο κριτικός είναι αμίμητος και ανεκτίμητος. Πως θα μπορούσαμε να μιμηθούμε έναν κριτικό; Αναρωτιέμαι. Εξάλλου, δεν θα είχε ενδιαφέρον, κανένα ενδιαφέρον. Έχουμε το πρωτότυπο· μας αρκεί. Όποιος είπε ότι η κριτική είναι εύκολη, δεν είπε τίποτα σπουδαίο. Είναι μάλιστα ντροπή και που το είπε. Θα έπρεπε να τον πάρουν στο κυνήγι… για ένα-δυο χιλιόμετρα…
Ο άνθρωπος που έγραψε κάτι τέτοιο θα το μετανιώσει άραγε; Είναι πιθανό, είναι ευκταίο, είναι βέβαιο.
―――
Το μυαλό του κριτικού είναι ένα κατάστημα, ένα πολυκατάστημα. Βρίσκει κανείς τα πάντα: ορθοπεδικά, επιστήμες, κλινοσκεπάσματα, τέχνες, ταξιδιωτικές κουβέρτες, μεγάλη ποικιλία ειδών οικιακής χρήσεως, επιστολόχαρτα εγχώρια και ξένα, είδη καπνιστού, γάντια, ομπρέλες, μάλλινα, καπέλα, αθλητικά, μπαστούνια, οπτικά, καλλυντικά κτλ. Ο κριτικός ξέρει τα πάντα, βλέπει τα πάντα, λέει τα πάντα, ακούει τα πάντα, αγγίζει τα πάντα, μετακινεί τα πάντα, συγχέει τα πάντα και βέβαια σκέφτεται τα πάντα. Τι άνθρωπος!! Για σκεφτείτε!! Όλα μας τα είδη είναι εγγυημένα!!! Με τις ζέστες, το εμπόρευμα είναι στο εσωτερικό!!! Στο εσωτερικό του κριτικού!!! Κοιτάξτε!!! Πάρτε μια ιδέα αλλά μην αγγίζετε!!! Είναι μοναδικό. Απίστευτο.
Η κριτική είναι ακόμα ένας φάρος, μια σημαδούρα, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε. Μας προειδοποιεί για τις ξέρες που περιβάλλουν τις ακτές του Ανθρώπινου Πνεύματος. Κοντά σ' αυτές τις ακτές, αυτές τις απατηλές ακτές, ο κριτικός, αγέρωχος στη διορατικότητά του γρηγορεί: μοιάζει με τελωνοφύλακα, αλλά συμπαθητικό και έξυπνο.
Πως όμως φτάνει κανείς σ' αυτή την περίοπτη θέση και γίνεται φάρος και τελωνοφύλακας;
Με την αξία του, τη γεωργική και την προσωπική του αξία. Λέω "γεωργική" επειδή καλλιεργεί τον έρωτα της Ομορφιάς και του Μέτρου. Φτάνουμε έτσι σ' ένα λεπτό σημείο. Οι κριτικοί επιλέγονται με ποιοτικά κριτήρια, όπως τα εκλεκτά προϊόντα, τα προϊόντα πρώτης ποιότητος.
Ο Διευθυντής μιας εφημερίδας, μια επιθεώρησης, ενός περιοδικού ανακαλύπτει εκείνον τον κριτικό που είναι αναγκαίος για τη σωστή συγκρότηση της συντακτικής επιτροπής. Καμιά υπόδειξη δεν μπορεί να τον επηρεάσει. Τον ανακαλύπτει ενεργώντας κατά συνείδηση μετά από αυστηρό έλεγχο. Ο έλεγχος αυτός διαρκεί πολύ και είναι επίμονος, τόσο για τον κριτικό όσο και για τον Διευθυντή. Ο ένας ρωτάει, ό άλλος δυσπιστεί. Είναι μια μάχη γεμάτη αγωνία και απρόοπτα. Και οι δύο πλευρές χρησιμοποιούν όλα τα δυνατά τεχνάσματα. Στο τέλος, ο Διευθυντής είναι ο νικημένος. Έτσι συνήθως συμβαίνει όταν ο κριτικός είναι από καλή ράτσα και σωστά εκπαιδευμένος. Ο κριτικός αφομοιώνει και εν συνεχεία αποβάλλει τον Διευθυντή.
Σπάνια τη γλιτώνει ο Διευθυντής.
Πραγματικός κριτικός νους σημαίνει να ασκεί κανείς κριτική στους άλλους και όχι στον εαυτό του, να βλέπει το καρφί στο μάτι του διπλανού του και να μην βλέπει το δοκάρι στο δικό του μάτι: σ' αυτή την περίπτωση το δοκάρι γίνεται ισχυρό, πολύ ισχυρό τηλεσκόπιο που μεγεθύνει υπερβολικά το καρφί.
―――
Πως να μην θαυμάσουμε το κουράγιο του πρώτου κριτικού που εμφανίστηκε στον κόσμο. Οι άξεστοι άνθρωποι των Παλαιών Ημερών του Σκότους θα τον υποδέχτηκαν σίγουρα με γερές κλωτσιές στα μαλακά, χωρίς να καταλαβαίνουν ότι ήταν ένας πρωτοπόρος άξιος κάθε σεβασμού. Ο πρώτος κριτικός ήταν με τον τρόπο του, ένας ήρωας.
Αλλά και ο δεύτερος, ο τρίτος, ο τέταρτος και ο πέμπτος σίγουρα δεν είχαν καλύτερη τύχη… βοήθησαν ωστόσο να δημιουργηθεί ένα προηγούμενο: η Τέχνη της Κριτικής έφερε στο φως τον εαυτό της. Ήταν η πρώτη μέρα της ζωής της. Πολύ αργότερα, οι ευεργέτες αυτοί της Ανθρωπότητας μπόρεσαν να οργανωθούν καλύτερα: ίδρυσαν Συνδικάτα Κριτικής σε όλες τις μεγάλες πρωτεύουσες. Έτσι οι κριτικοί έγιναν σημαίνοντα πρόσωπα, πράγμα που αποδεικνύει πως η αρετή πάντα ανταμείβεται. Την ίδια στιγμή οι καλλιτέχνες αλυσοδέθηκαν και εξημερώθηκαν. Έγιναν "κατοικίδια" ζώα. Είναι πολύ σωστό να κατευθύνονται οι Καλλιτέχνες από τους κριτικούς. Ποτέ δεν κατάλαβα την υπερευαισθησία που δείχνουν οι καλλιτέχνες απέναντι στις παραινέσεις των κριτικών. Νομίζω ότι πρόκειται για έπαρση, κακώς εννοούμενη έπαρση, που κάνει άσχημη εντύπωση. Οι καλλιτέχνες θα κέρδιζαν πολλά αν έδειχναν μεγαλύτερο σεβασμό στους κριτικούς· αν τους άκουγαν με ευλάβεια· αν τους αγαπούσαν θα έλεγα· αν του καλούσαν στο οικογενειακό τραπέζι ανάμεσα στον παππού και τον θείο. Ας ακολουθήσουν το παράδειγμά μου, το καλό μου παράδειγμα: η παρουσία του κριτικού με θαμπώνει, η ακτινοβολία του είναι τόσο μεγάλη, που ανοιγοκλείνω τα μάτια μου ώρα πολλή· του ξεσκονίζω τα παπούτσια· κρέμομαι απ' τα χείλη του. Έχω μελετήσει αρκετά τα ήθη των ζώων. Αλίμονο! δεν έχουν κριτική. Αυτή η Τέχνη τους είναι άγνωστη· απ' όσο μπορώ να ξέρω τουλάχιστον, δεν υπάρχει κανένα έργο αυτού του είδους στα αρχεία των ζώων μου. Ίσως πάλι οι φίλοι μου οι κριτικοί να γνωρίζουν κάτι: Αν μου το έλεγαν θα τους ήμουν ευγνώμων. Τα ζώα δεν έχουν λοιπόν κριτικούς. Ο λύκος δεν κάνει κριτική στο πρόβατο· το τρώει· όχι επειδή περιφρονεί την τέχνη του, αλλά γιατί λατρεύει το κρέας, ακόμα και τα κόκαλα αυτού του μαλλιαρού ζώου, που έχει τόση νοστιμιά μαγειρεμένο φρικασέ.
Μας χρειάζεται πειθαρχία σιδηρά, ή από όποιο άλλο μέταλλο. Μόνο οι κριτικοί μπορούν να την επιβάλλουν και να εποπτεύουν την εφαρμογή της από μακριά. Δεν ζητούν παρά να μας εμφυσήσουν την περίφημη αρχή της υπακοής. Όποιος δεν υπακούσει είναι αξιολύπητος, η ανυπακοή είναι θλιβερό πράγμα. Ωστόσο, δεν πρέπει να παρασυρόμαστε απ' τα ολέθρια πάθη μας, όσο κι αν μας δυναστεύουν. Πως μπορούμε να καταλάβουμε ότι ορισμένα πάθη είναι ολέθρια, χειρότερα κι απ' τη λέπρα; Αλήθεια, πως;
Από την ηδονή που νιώθουμε όταν παραδοθούμε όταν αφεθούμε σ' αυτά και από το ότι δεν αρέσουν καθόλου στους κριτικούς.
Εκείνοι δεν βασανίζονται από τα πάθη. Πως θα μπορούσαν άλλωστε; Αφού δεν έχουν οι κακόμοιροι κανένα μα κανένα πάθος. Ήρεμοι πάντα, δεν σκέφτονται παρά το καθήκον τους, πως δηλαδή να διορθώνουν τα στραβά του κόσμου, και να εξασφαλίζουν έτσι ένα επαρκές εισόδημα, ίσα ν' αγοράζουν τον καπνό τους.
Αυτή είναι η αποστολή τους. Η αποστολή που ταιριάζει σ' αυτούς τους επαγγελματίες συμβουλάτορες με τα χίλια συμβούλια και τις χιλιάδες συμβουλές.
Ας τους ευχαριστήσουμε, λοιπον, για όλες τις θυσίες που κάνουν καθημερινά για χάρη μας και μόνο· ας παρακαλέσουμε τη Θεία Πρόνοια να τους προστατεύει από κάθε κακό· να τους γλιτώνει απ' όλες τις έγνοιες· να τους χαρίζει κάθε λογής τέκνα, άξιους συνεχιστές του είδους. Οι ευχές αυτές δεν μπορούν να τους κάνουν ούτε καλό, ούτε κακό· άλλωστε τις έχουνε γραμμένες στα παλιά τους τα παπούτσια… και γράφουν… και γράφουν… και γράφουν…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου