Πριν μερικές εβδομάδες ο μάγειρας ζήτησε τη γνώμη μου για το φινάλε που έγραψε ο Λουτσιάνο Μπέριο για την Turandot. Του απάντησα ότι μου αρέσει πολύ και ότι ελπίζω να καθιερωθεί και να γλυτώσουμε επί τέλους από το εντελώς δεύτερο και ξενέρωτο φινάλε του Αλφάνο. "Συμφωνώ", απάντησε ο μάγειρας, "είναι πολύ ωραίο, δραματικά σωστό και σαφώς προτιμότερο από αυτό του Αλφάνο αλλά είναι Μπέριο· με το που αρχίζει καταλαβαίνεις αμέσως ότι το έχει γράψει άλλος συνθέτης, σύγχρονος".
Καλώς ή κακώς έτσι θα γίνεται πάντα. Αν δηλαδή το ζητούμενο είναι καλή μουσική και όχι ακαδημαϊκή, άνευρη και ανούσια άσκηση ύφους. Έχουμε αρκετά παραδείγματα μουσικολόγων και συνθετών που έχουν συμπληρώσει έργα και μας έκαναν να χασμουριόμαστε. Αδύνατον να ξεχάσω πόσο είχα βαρεθεί κατά την ακρόαση της ολοκληρωμένης ημιτελούς (sic) του Σούμπερτ από ένα μουσικολόγο ―σύμφωνη μεν με το γράμμα του νόμου, από τα πιο ανιαρά δε πράγματα που έχω ακούσει ποτέ. Στην ίδια κατηγορία θα βάλω ακόμα και την ολοκλήρωση της Λούλου από τον Τσέρχα. Δε με πείθει.
Άκουγα λοιπόν σήμερα το 20ό κοντσέρτο για πιάνο σε ρε ελ. του Μότσαρτ με την καντέντσα που έγραψε για αυτό ο Μπετόβεν. Ήρθαν στο νου μου τόσο οι καντέντσες του Μπρίττεν για το 22ο, όσο και το φινάλε του Μπέριο.
Αν τα συμπληρώματα του Μπρίττεν και του Μπέριο ακούγονται ξένα ενώ του Μπετόβεν ακούγεται να “δένει” με το έργο, τότε μάλλον κανείς δεν ακούει προσεκτικά. Η καντέντσα του Μπετόβεν είναι Μπετόβεν μέσα σε Μότσαρτ και είναι το ίδιο (αν όχι περισσότερο) ξένη με το φινάλε του Μπέριο. Ο χειρισμός των μοτίβων και η έντονα δραματική γραφή της καντέντσας είναι χαρακτηριστικά του μπετοβενικού ιδιώματος και τελείως ξένα προς το στιλ του Μότσαρτ. Ο Μπετόβεν δεν κάνει καμία προσπάθεια να πλησιάσει τον Μότσαρτ, είναι τελείως αναπολογητικά Μπετόβεν. Σε αντίθεση ο Μπέριο φτιάχνει την εκδοχή του με πολύ σεβασμό και γνώση τόσο προς τον Πουτσίνι όσο και προς το συγκεκριμένο σκηνικό δράμα. Είναι όμως και αυτός ο εαυτός του. Και πολύ καλά κάνει, το φινάλε του δε θα μπορούσε να είναι αλλιώς και να είναι προϊόν με καλλιτεχνικές αξιώσεις. Παρομοίως βρίσκω ότι θεματικά/συνθετικά ο Μπρίττεν είναι πιο κοντά στον Μότσαρτ από ότι ο Μπετόβεν. Αυτό που θολώνει τη διάκριση είναι η αρμονική γλώσσα: εκεί ο Μπετόβεν είναι πιο κοντά στον Μότσαρτ (χωρίς να ταυτίζεται, ήδη ξεφεύγει ―ούτως ή άλλως είναι και χρονικά πιο κοντά στον Μότσαρτ από ότι ο Μπρίττεν ή από ότι ο Μπέριο στον Πουτσίνι).
Να το πω αλλιώς: οι περισσότεροι εστιάζουν στην αντίθεση των προφανών χαρακτηριστικών που χρησιμοποιεί ο συνθέτης που συμπληρώνει (αν μας τα λέει στην καθαρεύουσα ή τη δημοτική) και όχι στο τι σχόλιο κάνει, τι μας λέει σε σχέση με αυτό που συμπληρώνει. Για αυτό βρίσκω περίεργο και ενδιαφέρον το ότι το φινάλε του Μπέριο μπορεί να ξενίζει ενώ η καντέντσα του Μπετόβεν όχι. Δε λέω ότι η αρμονική γλώσσα και τα λοιπά εξωτερικά χαρακτηριστικά δεν έχουν σημασία (απεναντίας) αλλά δεν είναι το μόνο κριτήριο.
Καλώς ή κακώς έτσι θα γίνεται πάντα. Αν δηλαδή το ζητούμενο είναι καλή μουσική και όχι ακαδημαϊκή, άνευρη και ανούσια άσκηση ύφους. Έχουμε αρκετά παραδείγματα μουσικολόγων και συνθετών που έχουν συμπληρώσει έργα και μας έκαναν να χασμουριόμαστε. Αδύνατον να ξεχάσω πόσο είχα βαρεθεί κατά την ακρόαση της ολοκληρωμένης ημιτελούς (sic) του Σούμπερτ από ένα μουσικολόγο ―σύμφωνη μεν με το γράμμα του νόμου, από τα πιο ανιαρά δε πράγματα που έχω ακούσει ποτέ. Στην ίδια κατηγορία θα βάλω ακόμα και την ολοκλήρωση της Λούλου από τον Τσέρχα. Δε με πείθει.
Άκουγα λοιπόν σήμερα το 20ό κοντσέρτο για πιάνο σε ρε ελ. του Μότσαρτ με την καντέντσα που έγραψε για αυτό ο Μπετόβεν. Ήρθαν στο νου μου τόσο οι καντέντσες του Μπρίττεν για το 22ο, όσο και το φινάλε του Μπέριο.
Αν τα συμπληρώματα του Μπρίττεν και του Μπέριο ακούγονται ξένα ενώ του Μπετόβεν ακούγεται να “δένει” με το έργο, τότε μάλλον κανείς δεν ακούει προσεκτικά. Η καντέντσα του Μπετόβεν είναι Μπετόβεν μέσα σε Μότσαρτ και είναι το ίδιο (αν όχι περισσότερο) ξένη με το φινάλε του Μπέριο. Ο χειρισμός των μοτίβων και η έντονα δραματική γραφή της καντέντσας είναι χαρακτηριστικά του μπετοβενικού ιδιώματος και τελείως ξένα προς το στιλ του Μότσαρτ. Ο Μπετόβεν δεν κάνει καμία προσπάθεια να πλησιάσει τον Μότσαρτ, είναι τελείως αναπολογητικά Μπετόβεν. Σε αντίθεση ο Μπέριο φτιάχνει την εκδοχή του με πολύ σεβασμό και γνώση τόσο προς τον Πουτσίνι όσο και προς το συγκεκριμένο σκηνικό δράμα. Είναι όμως και αυτός ο εαυτός του. Και πολύ καλά κάνει, το φινάλε του δε θα μπορούσε να είναι αλλιώς και να είναι προϊόν με καλλιτεχνικές αξιώσεις. Παρομοίως βρίσκω ότι θεματικά/συνθετικά ο Μπρίττεν είναι πιο κοντά στον Μότσαρτ από ότι ο Μπετόβεν. Αυτό που θολώνει τη διάκριση είναι η αρμονική γλώσσα: εκεί ο Μπετόβεν είναι πιο κοντά στον Μότσαρτ (χωρίς να ταυτίζεται, ήδη ξεφεύγει ―ούτως ή άλλως είναι και χρονικά πιο κοντά στον Μότσαρτ από ότι ο Μπρίττεν ή από ότι ο Μπέριο στον Πουτσίνι).
Να το πω αλλιώς: οι περισσότεροι εστιάζουν στην αντίθεση των προφανών χαρακτηριστικών που χρησιμοποιεί ο συνθέτης που συμπληρώνει (αν μας τα λέει στην καθαρεύουσα ή τη δημοτική) και όχι στο τι σχόλιο κάνει, τι μας λέει σε σχέση με αυτό που συμπληρώνει. Για αυτό βρίσκω περίεργο και ενδιαφέρον το ότι το φινάλε του Μπέριο μπορεί να ξενίζει ενώ η καντέντσα του Μπετόβεν όχι. Δε λέω ότι η αρμονική γλώσσα και τα λοιπά εξωτερικά χαρακτηριστικά δεν έχουν σημασία (απεναντίας) αλλά δεν είναι το μόνο κριτήριο.