ΠΡΟΣΟΧΗ: Ακολουθεί τελείως χύμα ανάρτηση.
Αναφέρομαι σε μια πρακτική που ξεκίνησε, αν θυμάμαι καλά, από τον Ferenc Liszt και την ανάγκη να δώσει κάποιες πληροφορίες στο ακροατήριο για την κατά βάση προγραμματική μουσική του. Περιγράφοντάς τους το πρόγραμμα (την ιστορία που υποτίθεται ότι διηγείται η μουσική) θεωρούσε ότι βοηθούσε το ακροατήριο να προσεγγίσει πιο εύκολα τη μουσική. Αυτό έχει γίνει εμπεδωμένη και αυτονόητη παράδοση πια. Εκτός από τον τίτλο που υποτίθεται ότι σχετίζεται με τους ήχους που θα ακολουθήσουν κάθε συνθέτης γράφει ένα σύντομο σημείωμα για το έργο του.
Στη συναυλία που παρακολούθησα πέντε από τους έξι συνθέτες που παίχτηκαν έργα τους ήταν παρόντες. Μετά την εκτέλεση ανέβαιναν επάνω και λέγανε πέρα από το σημείωμα ακόμα δυο λόγια για τη μουσική τους και ακολουθούσαν ερωτήσεις από το κοινό. Λοιπόν πολλές φορές αισθάνθηκα (δεν είναι η πρώτη φορά, το παθαίνω συχνά σε συναυλίες σύγχρονης μουσικής) ότι ήθελα να φωνάξω "τα λεφτά μας πίσω", θεώρησα ότι με εξαπάτησαν, ότι μου έταξαν μπριζόλα και τελικά μου σερβίρανε νερόβραστη σούπα. Αλλού παρέπεμπε ο τίτλος, άλλα έγραφε το σημείωμα και άλλα άκουσα. Δε μπορείς, κύριε, να το λες το εργάκι Delirium και να μου βάζεις να ακούω μια σχεδόν τακτοποιημένη, ησυχία - τάξις - και - ασφάλεια δηθενιά που επειδή χρησιμοποιεί διευρυμένες τεχνικές οφείλω να ντελιριαστώ (sic) κι εγώ μαζί με τον συνθέτη που ντελιριάστηκε που τις ανακάλυψε. Αυτά σκεφτόμουν την ώρα που άκουγα το κομμάτι. Ανεβαίνει μετά ο συνθέτης και μαθαίνουμε ότι υπάρχουν επεισόδια στο κομμάτι. Ντελίριο είναι μόνο το πρώτο (εκεί έκανε λίγη παραπάνω φασαρία), ακολουθούσαν άλλοι τίτλοι που δεν είχαν δηλωθεί (ο παλιός ανελκυστήρας και κάτι άλλα). Πάλι, μου λες θα ακούσεις αυτό και εκ των υστέρων μου βγάζεις την παραμύθα: ξέρετε πάει σετάκι το πράγμα, είναι κάτι σαν ποικιλία ούζου. Λίγο από ντελίριο, λίγο από ασανσέρ, λίγο λακέρδα…
Ξέρω, αυτά είναι προσωπικές μου ιδιοτροπίες, αλλά πολύ χαλιέμαι. Μου δείχνει ότι ο ίδιος ο συνθέτης δεν είναι σίγουρος για το τι έκανε ή τουλάχιστον ότι δεν είναι σίγουρος πως να παρουσιάσει τη μουσική του. Δουλειά του είναι να ξέρει.
Αυτό που με ενοχλεί ακόμα πιο πολύ είναι όταν τα σημειώματα αυτά έχουν τρελό επικό ύφος. Τα διαβάζεις και λες "τι 9η του Μπετόβεν και παπαριές, ΑΥΤΟ είναι το μουσικό αριστούργημα της χιλιετίας, τι μουσικάρα που πρέπει να έγραψε!". Βέβαια μετά ακούς την "μουσικάρα" και τραβάς μαλλί.
Ξέρω, κι αυτό δικό μου πρόβλημα… αλλά αυτό κάνω στην ανάρτηση αυτή. Λέω τον πόνο μου.
Πάντως για να μη δώσω λανθασμένη εντύπωση από τα έξι έργα τα δυο (που καθόλου συμπτωματικά ήταν και με διαφορά τα καλύτερα) ήταν συνεπή σε αυτό που μας τάξανε. Τίτλος, σημείωμα, μουσική, και κατόπιν εξηγήσεις/διευκρινίσεις του συνθέτη. Που, αν το σκεφτεί κανείς, το εν τρίτο αυτό είναι ένα πολύ καλό ποσοστό…
(Περιμένω τυχόν αντιρρήσεις σας)
5 σχόλια:
Tο ένα τρίτο είναι όντως καλό ποσοστό!
Λες πάντως ότι "ο ίδιος ο συνθέτης δεν είναι σίγουρος για το τι έκανε ή τουλάχιστον ότι δεν είναι σίγουρος πως να παρουσιάσει τη μουσική του. Δουλειά του είναι να ξέρει." Νομίζω ότι δεν είναι δουλειά του δημιουργού ή του καλλιτέχνη να ξέρει. Δουλειά του είναι να συνθέτει (ή να ζωγραφίζει, να γράφει κοκ). Μάλιστα είναι περισσότερο η εξαίρεση παρά ο κανόνας να μπορούν καλλιτέχνες (συνθέτες εν προκειμένω) να κάνουν καλή παρουσίαση της δουλειάς τους. Πιο συνηθισμένο είναι ο καλλιτέχνης ή ο δημιουργός να έχει μεγάλη έφεση σε κάτι πολύ συγκεκριμένο (την τέχνη του) και μικρή εώς ανύπαρκτη ικανότητα για άλλα.
Κατανοώ πάντως με την ενόχλησή σου, νομίζω σε όλους μας συμβαίνει το ίδιο σε παρόμοιες περιπτώσεις. Έχουμε την τάση να προεκτίνουμε τις προσδοκίες μας, και να περιμένουμε αναγεννησιακούς ανθρώπους από τον κάθε ποιητή, ζωγράφο, συνθέτη ή συγγραφέα.
Μα βρε, SK, δεν θέλω να είναι καλοί στην πολιτική ανάλυση, θέλω να είναι καλοί σε αυτό που κάνουν (τη μουσική).
Πχ κλείνει ο συνθέτης του Delirium το σημείωμά του "Με διονυσιακή αισθητική, χαρακτήρα πρωτόγονο και αυτοσχεδιαστική ενέργεια όλο το σύνολο συμπεριφέρεται ως ένα σύνθετο όργανο το οποίο συντονίζεται από την παρτιτούρα προκειμένου να αναδείξει τη μουσική έκφραση. Τα όργανα αποτινάζουν τον παραδοσιακό τους ήχο μέσα από τη χρήση προεκτάσεων και εναλλακτικών τρόπων διέγερσης τους".
Το παραπάνω κείμενο έχει καθαρά μουσικό περιεχόμενο και πίστεψέ με οι συνθέτες είναι υποτίθεται εκπαιδευμένοι να ελέγχουν αυτά τα πράγματα. Αν το πιάσω φράση-φράση: δεν υπήρχε διονυσιακή - πρωτόγονη αισθητική, το αντίθετο ήταν μια πολύ εκλεπτυσμένη και στιλιζαρισμένη γραφή. Δε μπορεί ο ίδιος ο συνθέτης που το έγραψε να καταλάβει τη διαφορά πρωτόγονου - εκλεπτυσμένου; Αυτοσχεδιαστικά στοιχεία υπήρχαν, ενέργεια δεν υπήρχε. Το σύνολο δεν συμπεριφερόταν ως σύνθετο όργανο ακούγαμε χωριστά τον κάθε μουσικό σα να υπήρχαν soli που εξελίσσονταν παράλληλα. Κι αυτό δεν μπορούσε να το καταλάβει; Το μόνο που ισχύει είναι το προφανές της τελευταίας πρότασης.
Ένα από τα δυο έργα έργα που μου άρεσαν είχε τίτλο Plasmodium (ήταν για piccolo/alto φλάουτο, πιάνο με amplification και τσέλο). Το σημείωμα αρχικά παρέθετε τις εξής ενότητες του έργου:
-3D Structures (Plasmodium falciparum)
Pfal008434AAA, Pfal000304AAA, Pfal004331AAA, Pfal007254AAA, Pfal009167AAA
-Virus Attack (Pitch Cannibalisms) [Obvious (face-to-face), Subtle, Overdominance (the winner-takes-all)]
-Leftovers (Skeletons)
Κατόπιν συνέχιζε ως εξής:
Το Plasmodium είναι ένα γένος από παρασιτικά πρωτόζωα τα οποία προκαλούν ελλονοσία. Το έργο δομείται σε τρία συνεχόμενα μέρη που αναφέρονται σε πέντε 3D γονιδιακές δομές του Plasmodium, σε διαφορετικές τακτικές επίθεσης του παρασίτου (εισάγοντας την έννοια του 'ηχητικού κανιβαλισμού') και στα κατάλοιπα της επίθεσης (skeletons), αντίστοιχα. Τεχνικές ανορθόδοξης εκτέλεσης σε συνδυασμό με παραδοσιακές πηγές παραγωγής ήχου ανοίγουν το πεδίο της ακουστικής υφής σε μια σειρά πρωτότυπων και επικαλυπτόμενων "ηχητικών αντικειμένων".
Αυτό ακριβώς συνέβαινε και ηχητικά. Μάλιστα όταν μετά σηκώθηκε υπήρχε στο κοινό κάποιος βιολόγος που πήγε να τον στριμώξει με εξειδικευμένες ερωτήσεις, αλλά ο συνθέτης φάνηκε ιδιαίτερα διαβασμένος. Συνέχισε εξηγώντας ότι επέλεξε το συγκεκριμένο πλασμώδιο γιατί είχε να γράψει για τρίο (το πλασμώδιο αυτό έχει δυο ξενιστές + ένας ο οργανισμός που δέχεται την επίθεση). Εξήγησε πως είναι οι 3D δομές (ελικοειδείς) που χρησιμοποίησε και πως αντιστοιχήθηκαν μουσικά (υπήρχαν συνεχή glissandi στο πρώτο τμήμα). Αυτό όμως που μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση ήταν η επίθεση και η κατάληξη. Στην επίθεση ξενιστές ήταν το φλάουτο και το τσέλο που άρχισαν να επιτίθενται στο πιάνο. Το πιάνο στη αρχή της δεύτερης ενότητας ξεκίνησε πολύ δυνατά με τελείως πατημένο πεντάλ (μεγάλη αντίχηση) σε μια σταθερή πολύφθογγη συγχορδία που επαναλαμβανόταν πολύ γρήγορα με ένα μη ισορρυθμικό τρέμολο στην συχορδία αυτή εξείχαν συνεχώς άλλες νότες (ο πιανίστας τόνιζε διαφορετικά πολύ γρήγορα και εναλασσόμενα άλλο φθόγγο της συγχορδίας κάθε φορά). Οι ξενιστές άρχισαν να "επιτίθενται" να "τρώνε" αυτές τις νότες που εξείχαν πχ το φλάουτο "καθόταν" πάνω σε μια νότα του πιάνου και με πολύ οξύτερη άρθρωση και δυναμική (και με ιδιαίτερες τεχνικές) την εξαφάνιζε. Έτσι η συγχορδία του πιάνου άρχισε να φθίνει, η ένταση του να μειώνεται, να φεύγουν φθόγγοι, να εξαφανίζεται η αντίχηση κτλ. Από όλη την συγχορδία στο τέλος έμεινε ένα σταθερό διάστημα δεύτερης να επαναλαμβάνεται με διαφορετικά ρυθμικά σχήματα (σκελετός).
Βρήκα πολύ καλή τη μουσική αντιστοίχηση που έκανε. Τον βρήκα αρκούντως διαβασμένο (στα της βιολογίας), ιδιαίτερα σαφή τόσο στα κείμενα όσο και στο ηχητικό αποτέλεσμα. Και το κυριότερο έτσι κι αλλιώς είχε φτιάξει μια πολύ ωραία μουσική (αρκετά δύσκολο όταν μπλέκεις με εξωμουσικά σενάρια).
Θα μου πεις αυτός είναι η εξαίρεση… Ε εμένα αυτές οι εξαιρέσεις με συγκινούν περισσότερο.
ΟΚ, αφού το έκανα το έγκλημα μέχρι εδώ ας το αποτελειώσω. Η συναυλία ήταν από το τρίο ΙΑΜΑ, την Κυριακή το πρωί στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Το Delirium είναι του Παναγιώτη Κόκορα και το Plasmodium του Λεόντιου Χατζηλεοντιάδη.
(Όχι δεν ήταν όλοι οι τίτλοι στα λατινικά).
Το άλλο έργο που μου άρεσε ήταν ένα νανούρισμα που έγραψε ο Μιχάλης Λαπιδάκης. Δεν είχε πρόθεση να γράψει την αριστουργηματάρα (που συχνά νομίζουν ότι έχουν γράψει διάφοροι), μια μουσικούλα για τον μικρό του γιο θέλησε να γράψει και γι' αυτό πέτυχε. Και μαζί με αυτό πέτυχε και σε αυτό που οι άλλοι με τα πομπώδη σημειώματα και τις υψηλές προθέσεις απέτυχαν: να μας συγκινήσει.
Rowlf, συμφωνώ ότι η κριτική στους συνθέτες για τη μουσική τους είναι θεμιτή και οι απαιτήσεις του ακροατή υπαρκτές - αλοίμονο! Και εμπιστεύομαι την κρίση σου για κάτι που ξέρεις τόσο καλά.
Το σχόλιό μου αφορά στην ικανότητά τους να παρουσιάζουν τη μουσική τους και να την επεξηγούν είτε με τα γραπτά τους ή προφορικά. Αυτό που εννοούσα είναι ότι μπορεί ένας συνθέτης να είναι ικανός (ή μη) στη σύνθεση, αλλά αυτό δεν σημαίνει κατ'ανάγκην ότι μπορεί να γράφει και καλά κείμενα ή ότι μπορεί να είναι καλός ομιλητής. Ή ότι μπορεί να είναι καν έξυπνος! Σίγουρα υπάρχουν και συνθέτες (και άλλοι καλλιτέχνες/δημιουργοί) που δημιουργούν σε υποσυνείδητο επίπεδο και που αν ερωτηθούν να επεξηγήσουν τι έγραψαν θα πουν αρλούμπες! Ίσως το σφάλμα στη συναυλία που παρακολούθησες ήταν η ίδια η ιδέα να βάλουν τους συνθέτες σε τέτοιους ρόλους, καθώς βέβαια και η προθυμία των συνθετών να τους δεχθούν...
Επί της ουσίας, πολύ θα ήθελα να ακούσω κι εγώ τα κομμάτια, ιδίως αυτά που σου άρεσαν. Ελπίζω κάποια στιγμή να εκδοθούν δισκογραφικά...
Λοιπόν όλη η συζήτηση μου θύμισε ένα γνωστό περιστατικό με τον Feldman και τον Cage. Στο διαμέρισμα του Cage και του Cunningham στη Νέα Υόρκη σύχναζε όλη η αφρόκρεμα της αμερικανικής πρωτοπορίας, όχι μόνο μουσικοί από κάθε καλλιτεχνικό χώρο. Όταν ο Cage πρωτογνώρισε τον Feldman τον κάλεσε να παρουσιάσει τη δουλειά του ένα απόγευμα που θα 'ταν όλοι μαζεμένοι. Αφού ο Feldman τους παρουσίασε κάποια κομμάτια για πιάνο ο Cage τον ρώτησε: "Πολύ ωραία, πες μας τώρα, πώς τα έγραψες;" Σ' αυτό ο Feldman έσκυψε το κεφάλι και απάντησε "Δεν ξέρω πως τα έγραψα". Η αντίδραση του Cage ήταν ενθουσιώδης, ανέβηκε πάνω σ' ένα τραπέζι κι άρχισε να φωνάζει: "Δεν είναι υπέροχο; Όχι μόνο είναι πανέμορφα, αλλά δεν ξέρει και πως τα έγραψε".
Θα προτιμούσα και θα έβρισκα πολύ πιο ειλικρινές να το παραδεχόταν αυτό περισσότεροι συνθέτες. Θα ήταν μια απολύτως αποδεκτή και σεβαστή απάντηση που καθόλου δε μειώνει το συνθέτη και το έργο στα μάτια μας. Το να γράφεις όμως ότι συμβαίνει το Α ενώ συμβαίνει το Β είναι άλλο πράγμα.
Εδώ θα πρέπει να διευκρινίσω κάποια πράγματα για το τι σπουδάζει ένας συνθέτης και γιατί γκρινιάζω για τα σημειώματα. Για να γίνεις δεκτός σε μια σχολή ή ένα τμήμα σύνθεσης καταθέτεις φάκελο με έργα. Πρέπει δηλ. να αποδείξεις από πριν ότι είσαι αυτό που θα σε βγάλουν. Σα να ζητούσαν στις εισαγωγικές από κάποιον που θέλει να μπει σε μια ιατρική σχολή να κάνει εγχείρηση. Αυτό που διδαχτεί κανείς εκεί, πέρα από κάποιες ιστορικές τεχνικές (κατά τη γνώμη μου τελείως επουσιώδες κομμάτι των σπουδών), είναι ο έλεγχος και η συνείδηση. Ανά πάσα στιγμή ελέγχεσαι και σε πιέζουν (δεν χρησιμοποιώ τυχαία το ρήμα) να συνειδητοποιείς (να έχεις απαντήσεις για το) τι είναι αυτό που κάνεις. Να κοιτάς αυτό που έχεις γράψει και να μπορείς να καταλάβεις πόσο αυτό προσεγγίζει την αρχική σου πρόθεση, αν όχι τι δεν πήγε καλά, αν σε ικανοποιεί το αποτέλεσμα κτλ. Δε σε αφήνουν σε ησυχία αν δεν μπορείς να υποστηρίξεις τις επιλογές σου. Υπάρχει η στιγμή της σύνθεσης που μπορεί κανείς να λειτουργεί και τελείως ελεύθερα, υπάρχει κατόπιν και η στιγμή της ανάλυσης όπου κοιτάει και προσπαθεί να καταλάβει τι έκανε. Ελέγχεσαι τόσο για αυτό που γράφεις, όσο και για το αν πραγματικά μπορείς να καταλάβεις τι έχεις γράψεις.
Δεν είναι λοιπόν τόσο απλά τα πράγματα. Γκρινιάζω γιατί πχ ο Κόκκορας είναι από τους πιο ταλαντούχους Έλληνες συνθέτες της γενιάς του. Ας πούμε ότι το σημείωμα αυτό (και το έργο, αν και πιθανόν να το απολάμβανα περισσότερο αν δεν με προδιέθετε διαφορετικά ο τίτλος και το σημείωμα) ήταν μια άτυχη στιγμή. Μας είχε συνηθίσει σε πολύ καλύτερα. Και ξέρω από άλλα έργα του ότι έχει εξαιρετικά καλή αντίληψη και έλεγχο στη δουλειά του.
Δημοσίευση σχολίου